Dictionnaire explicatif wallon: H Splitchant motî: H.

Habâ-la-Nieu [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye (Payis Gåmet), e F. Habay-la-Neuve rebané avou 6720 Habâ; limero diyalectolodjike: [Vi 17]; vî limero del posse: 6720.

håbe [f.n.] håye (inte deus tchamps). Les hinêyes do bigå ki sûne del frexhe ansene si stramèt li long des håbes do corti (J. Calozet). >> Hayanhåbe: (so plaece: Hayanhaibe) no d' ene plaece di Mårcin. Disfondowes: haube, aube, wabe, êbe; miersipepieuzmint el mape ey el notûle A.L.W. 1.50. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès harba (minme sinse).

Haberdji [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e lussimbordjwès Hiewerdang, e F. Habergy, en Alm. Hewerdingen, rebané avou Messanceye. Disfondowes: Habèrdji, Habèrji, Hîwërdang', Hévërding'ën. Vîs scrijhas: Harwerdingen (1292), Herverdingen (1537). Etimolodjeye: bodje Harwerd (no d' djin), cawete -indje (les cis Harwerd, les cis d' mon Harwerd, li famile Harwerd).

håbiter [v.c.] 1. rescontrer sovint, cåzer sovint avou, esse camaeråde avou (des djins nén comifåt). Dji n' håbite nén ces djins la. On dit eto: hanter, acalandjî, freyî avou. F. fréquenter 2. esse todi (a ene metowe plaece). I håbitéve les trotwers Ca totavå, il esteut rbouté (V. Roba). Coinrece payis d' Lidje.

Hacoû [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Haccourt, rebané avou Oûpêye.

hådiesse [addj.] grossir, e, waeraxhe, sins ratna, må-aclevé, êye. Louke a ti ! T' es trop hådiesse. Elle est si hådiesse po ene feme; vos n' dirîz èn ome (H. Forir). rl a: broxhire, roubiesse. F. vert, rude, grossier. Disfondowes: haudiesse, hâdiesse, hâdiasse, (aurdiasse). | hådiesmint [adv.] d' ene hådiesse manire, waeraxhmint. T' adjixh todi hådismint (H. Forir). F. brusquement, brutalement.

haemåve rl a: haeyeme.

haerna [o.n.] 1. totes pîces di cur u d' coides, po on tchvå poleur saetchî èn ekipadje. Li pezant haerna so ses rins, Markis loukive li gritchete (J. André). So mi haerna d' bwès, pus roed k' ene baguete, Dji n' a k' ene mousseure po tos les djamas (J. Rode). Vozôtes les comeres, vos estoz l' tcherete, li haerna, li tchedje et li scoreye, et nozôte les omes les biesses ki saetchèt (A. Masson). On dit eto: haernaxhmint, haernaxhreyes, ehaernixhmint, atelêyes, atelmints. F. harnais.. >> riployî haerna; u: riclaper si haerna: a) riployî bagaedje (s' aprester po-z eraler). F. plier baguage. b) clôre botike. F. fermer, faire faillite. c) mori. 2. tolminme kéne usteye. Dji vos va djåzer des haernas et agayons di m' mestî. On dit eto: agayon. F. outil. 3. totes des usteyes eshonne, copurade les cenes d' ene cinse. Il a leyî on gros haerna å mitan do tchamp (ramexhné pa M. Francard). On dit eto: ekipaedjes. F. matériel, équippement, outillage. 4. sacwè k' on-z a dandjî po fé tourner åk, po-z adjinçner ene fiesse, po s' maryî, evnd. Vos pôroz aprester les haernas (Arthur Masson). Les efants d' Djiblou front raviker l' molén et ses haernas (J. Lahaye). On dit eto: ahesse. F. équippement, effet, annexes, trousseau. 5. li cinse, l' oujhene leye-minme. F. exploitation, entreprise. >> on gros haerna, on grand haerna, on fameus haerna: ene grosse cinse, ene bele fabrike, on molén ki toûne bén. F. grande ferme, grand domaine, grosse exploitation, belle petite entreprise. >> leyî la l' haerna: si djoker di tni ene cinse, evnd. Mes parints divnèt vîs, i sont presses a leyî la l' haerna et a passer les guides di l' atelêye a on djonne manaedje (J.P. Dumont). F. cesser l' exploitation. >> (ri)prinde li haerna: divni mwaisse ene sadju (après èn ôte k' eva). Cwand ls Amerikins ont stî po rprinde li haerna, et les Francès riployî bagaedje, on nos a evoyî å Cambodje (L. Mahin). F. prendre la relève. 6. (vî mot d' cinsî) pîce del få, metowe å dzeu del lame, po rilver l' fåtchaedje. Pol four, li waeyén, li frumint et l' avoenne, l' ovrî si sierveut d' ene få a haerna po rlever l' prumire bate, bén sovint aflaxheye (G. Michel). rl a: tchet. 7. pîce do filet des tindeus ås moxhons. Pu, li tindeu ås wôteus divrè tinkyî ses haernas; adonpwis, les rascovri d' såvlon; fé si hobete, et ratinde, li pougn agrawé åd dibout do haetchant (L. Mahin). C' est bén l' vraiy ki, dispoy sacwants moes, li måleur nos aveut tertos emacralé dins ses haernas (M. Vandenheuvel). F. filet. >> si herer dins l' haerna (d' ene kimere, d' on galant): si leyî andoûler par lu (leye). 8. (vîs mots) a) basti d' ene tcherete. b) grande tcherete leye-minme. Disfondowes: hèrna, harna, hèrné, hèrnè, harnè, harné, hornè, èrna, arna, ârnè, arnè, arnë, miersipepieuzmint el notûle A.L.W. 9.79 (haerna des tchvås), 9.149 (haerna del få), 8.181 & 8.184 (haerna do tindeu). Etimolodjeye: erî-rfwait vikigne hernest.

haetchî I. [v.c.] saetchî; Djam haetcha sol lignoûle a deus mwins, et flaxhî avou s' corîxhe so li screne del Rossete, mins rén a fé ! (M. Hicter). >> haetchî l' vea: saetchî åzès coides metowes ås pates d' on vea, po-z aidî li vatche a veler. F. faire un vêlage. II. si haetchî [v.pr.] si stinde. Li rowe si haetche inte les façådes Des måjhons d' pires ki s' raloukèt (J. Docquier). F. s'étirer, s'étendre. Disfondowes: hatchî, hètchî, hatchè, atcher, atchî. Coinrece Hesbaye et Årdene.

haetchî l' vea: <== på trô del botnire (poirtrait saetchî pa Pierre Otjacques). naturelmint, pal nateure (poirtraits saetchîs pa L. Mahin) ==>

haetchî evoye I. [vierbire a spitron, a coplemint] haetchî (ene sacwè ki djinne) evoye. F. débarrasser. II. si haetchî evoye [vierbire a spitron, a prono] 1. end aler hinkeplink (tot rotant malåjheymint). rl a: si saetchî evoye. 2. end aler, sins saveur eyou. Ti n' avas k' a t' haetchî evoye Cahin caha, Sins saveur li voye (L. Warnant). F. se tirer.

haeyeme [f.n.] sintumint d' ene sakî, ki voet evi ene djin. L' Evandjîle nos disfind d' aveur del haeyeme, minme po nos innmis (Forir). Il a fwait çoula pa haeyeme po mes parints (Forir). Li hayîme est aveule. Li haeyeme li fwait schoumer (M. Vray & A. Balle). rl a: haeyî, haire (haeyaedje). >> prinde ene sakî e l' haeyeme; u: prinde( u: aveur) ene haeyeme conte d' ene djin: el vey evi, et tofer sayî d' lyi fé do toirt. rl a: aveur e gougne. F. avoir une dent contre qqn.; prendre qqn. en grippe. Disfondowes: hèyîme, hayîme, ayime, èyème, hayîne. F. haine, inimitié, antipathie, aversion, rancune, animosité. Etimolodjeye: vî-lussimbordjwès hatjan (minme sinse) rl a: haeyi, haire. Coinrece Payis d' Lidje, Årdene, Tchålerwè. | haemåve [addj.] k' on-z a del haeyeme po, copurade: 1. k' on n' fwait nén voltî. C' est nén trop haemåve di moenner ene grosse camionete inla (ramexhné pa L. Mahin). rl a: haeyåve, taenant, pelant, hodant. F. désagréable, ennuyeux, pénible, difficile. 2. ki vs taene toltins, tot djåzant d' ene biesse, d' ene djin. Nosse tchet est hamåve: il est todi sol tåve po haper on boket d' tchå (J.J. Gaziaux) Cwand ls efants n' avént nén stî trop haemåves, les nûtons lezî bayént des cougnous, u des gozetes. rl a: haeyåve, taenisse, hodisse, hodåve. F. ennuyeux, -euse, importun(e). Disfondowes: hamaule, amaule, hamâle, amauve, hamauve, (hèmauve). Etimolodjeye: bodje haeyeme, cawete -åve (tot rmetant a des mots disparexhous inte les deus: haeyimer, haeyimåve). Coinrece payis d' Sint-Houbert, Fåmene, Condroz, Payis d' Djodogne.

haeyi I. [v.c.] (codjowaedje) vey foirt evi. Fåt haeyi l' mintreye et l' petchî (H. Forir). Dji t' haeyixh pol restant d' tes djoûs. Il est haeyi d' tos costés (M. Francard). Dji nel vou pus vey, djel haeyixh di trop. Djel haeyixhrè tant k' i vicrè (L. Pirsoul). I s' fwait haeyi d' tot l' monde (Waslet). Vos les haeyixhrîz co d' pus si vs sårîz çou k' il ont fwait a vosse båshele. F. haïr, détester, abhorrer. >> haeyi come li pesse, come li rogne, come l' aloumire, haeyi d' araedje: haeyi a peri. Franwal: ahåyant po: détester superbement. rl a: haire. II. [v.pr.] si haeyi si vey evi n' on l' ôte. I s' haeyixhèt come deus tchéns. Franwal: ahåyant po: se détester royalement. Disfondowes: hèyi, hayi, ayi. Etimolodjeye: vî-lussimbordjwès hatjan (hayeme). Coinrece Basse-Årdene, Payis d' Nameur, di Tchålerwè.

hågner, hågnaedje rl a: håyner, håynaedje.

hagnî (codjowaedje) [v.c.] riclôre si boke dissu (ene sacwè, ene sakî) avou les dints ki moussèt dvins. rl a: kihagnî, rihagnî. Disfondowes: hagnî, hagner, hagnè, hègnî, agnî, agni, hègnî. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "handjan" (minme sinse). | hagne [f.n.] rl a: higne; rl a: cohagne. | hagnon [o.n.] 1. boket d' amagnî k' on pout hagnî d' on côp. rl a: golêye. F. bouchée. 2. boket d' on tecse, d' ene lwè, ki tént eshonne. Si dji pårtixh mes vatches et n' nén pårti l' yebe, dji pestele li prumî hagnon del mwaisse-lwè di nosse vî payis (L. Mahin). F. paragraphe. 3. boket. Li vesprêye si coschiréve, pa ptits hagnons (J. Calozet). Po dire li vraiy, i n' ont nén yeu si malåjhey ki ça di rprinde tote li stindowe do Congo, hagnon pa hagnon (L. Mahin). F. morceau. | hagnant, e [addj.] 1. ki hagne. F. mordant. 2. ki coixhe les djins pa çou k' i dit. F. agressif (ive).

haguete [f.n.] 1. laide mwinre vatche, mwais tchvå. rl a: harote, carcan. F. haridelle. 2. pitite mwinre djin. F. maigrelet(te), maigrichon(ne), chétif (ive). 3. (po rabaxhî) pitit grandiveus, ki s' prind po çou k' i n' est nén. Cisse haguete la divize dedja di s' maryî (H. Forir). F. petit prétentieux. 4. persounaedje do dimegne do cwarmea d' Måmdey, avou on noer tchapea a deus coines, on masse ki s' rabat divant l' vizaedje et on ramon u on hape-tchå°. F. masque de carnaval. >> broûler l' haguete: al fén do cwarmea d' Måmdey, broûler èn ome di strin dissu l' plaece do martchî; (divant 1893), c' esteut li mierkidi des cenes; asteure c' est al nute do crås mårdi. Disfondowes: haguète. Coinrece payis d' Måmdey.

A hintche: ene haguete li dimegne do cwarmea, avou si hape-tchå riployî ; a droete: li mårdi: on s' apresteye a broûler l' haguete (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

haire [v.c.] haeyi. Leye et s' marasse si haeyèt (H. Forir). A pårti di ç' djoû la, Pitit a haeyou li scole (Calozet). rl a: hait-l'-ovraedje, hait-l'-ovrî, hait-paye. Codjowaedje: dji hai, nos haeyans, dji hairè, dji haeyeu, ki dj' haeye; dj' a haeyou, elle a stî haeyowe. Disfondowes: hére, hêre, ér, hèy; (part. erirece: hèyou, -owe, hèyou, -oûye, hèyu, -ûye). Etimolodjeye: vî-lussimbordjwès hatjan (hayeme). | haeyaedje [o.n.] sintumint d' ene sakî k' endè hait ene ôte, u ki voet evi ene sacwè. F. haine, aversion, répulsion, dégoût. Disfondowes: hèyèdje, (hayèdje, hèyadje, hayadje). | haeyåve I. [addj.] 1. ki pout esse haeyi. Ké haeyåve tins. C' est on haeyåve ovraedje a fé (J. Wisimus). Rén d' pus haeyåve ki d' aveur des pouces e s' lét (J. Haust). F. détestable, haïssable, odieux, désagréable, ennuyeux. 2. copurade, k' est todi grigneus, tot djåzant d' ene djin k' a on mannet caractere ki fwait k' on l' haeyixh. C'est ene haeyåve feme. On haeyåve efant. Ki t' es pår ouy haeyåve (J. Wisimus). On haeyåve pindård (Haust). Tot divnant vî, i dvént haeyåve (E. Dethier). Si dji n' î prind nén asteme, dji va divni haire, dji va tourner a vîle haeyåve feme (G. Belleflamme). rl a: haemåve. F. grincheux, acariâtre, hargneux, insupportable, associal, d'une humeur, intraitable, d'humeur chagrine. >> haeyåve tchén: traitaedje po on grigneus. I n' sait çk' i vout; c' est on haeyåve tchén (J. Wisimus). II. [o.n.] cou-d'-tchén (grete-cou). Disfondowes: hayauve, hèyauve, hèyâve, (hèyaule). | haeyåvmint [adv.] d' ene haeyåve manire. Ele si cdût trop haeyåvmint (H. Forir). F. désagréablement, épouvantablement. | haeyåvisté [f.n.] difåt d' ene sakî, d' ene sacwè k' est haeyåve. Franwal: ahåyant po: humeur hargneuse, caractère de cochon. Disfondowes: hèyâvisté, hèyâvsuté. Coinreces Payis d' Lidje et Årdene.

Häischel rl a: Hinch.

hait-l'-feme [o.f.n.] onk ki n' voet nén voltî les femes. F. mysogyne.

hait-l'-ovraedje [o.f.n.] li ci (cene) ki n' boute nén voltî. Ci n' serè rén di s' coir: c' est on hait-l'ovraedje (J. Haust). rl a: nawe. F. paresseux, -euse, fainéant(e), indolent(e), nonchalant(e). Plurial: des hait-l'ovraedje. Disfondowes: hét-l'ovrèdje. Etimolodjeye: acolaedje viebe + coplemint.

hait-l'-ovrî [o.f.n.] patron(e) ki n' voet nén voltî ses ovrîs. Franwal: ahåyant po: exploiteur, -euse. Plurial: des hait-l'-ovrî. Disfondowes: hét-l'-ovrî. Etimolodjeye: acolaedje viebe + coplemint.

hait-paye [o.f.n.] li ci (cene) ki n' paye nén voltî ses desses. Dins cisse famile la, c' est tos hait-paye (ramexhné pa M. Francard). F. mauvais payeur. Plurial: des hait-paye. Disfondowes: hépaye, himpaye. Etimolodjeye: acolaedje viebe + coplemint.

håjhe [f.n.] bårire di plantches, di colebales po on corti, èn eclôs. Passez pal håjhe et rcloyoz-lu. Drovoz l' håjhe å fond do corti et vo vs la e pré (Joseph Houziaux). rl a: schalete. F. barrière. >> On voet ddja bén al håjhe çou k' c' est do paxhi: on djudje ene sakî a si prumire manire di s' prezinter, di djåzer. >> Li djårdén al håjhe: no d' ene plaece di Mårcin. Disfondowes: hauhye, hauhe, hauje, hâhe, hanhye, hêhye, hâje, hâhye, hâje, auje [ôch], audje, âje, hèje, hêje, éje [éche], êje; vî scrijha: xhaxhe (1496). | håjhea [o.n.] pitite håjhe. Frumez l' håjhea do corti. Tot passant l' håjhea, Binamêye Nanete, I fåt k' vos m' payîxhe, Li droet do pazea: I fåt k' vos m' båjhîxhe Troes feyes a picete (Théodore Chapellier). Disfondowes: hauja, hauhê, hâhê, hâjê, hâjin, hanjê, hinjê, aujê, anjê, aujia, auja, éhê, éja, ézia, haujia. | håjhet [o.n.] håjhea. Disfondowes: haujet, hauhet. | håjhlete [f.n.] håjhea. Disfondowes: haujlète, hauh'lète, hâhylète. | håjhnire [f.n.] håjhea. Disfondowes: haujnîre, aujnîre. | håjhêye [f.n.] håjhea. Disfondowes: haujêye. | håjhlî, håjhelresse [o.f.n.] li ci (cene) k' est metou a l' intrêye d' on grand bastimint, ene douwane, evnd., et ki leve ene bårire po leyî passer les djins k' ont l' droet. L' intrêye des strapances, c' est ene grande poite a deus batants k' on clôt djusse del nute, avou ene pitite guerite pol håjhlî (Lucien Mahin). F. portier, gardien. Disfondowes: haujlî, haujèlresse. Tch. augelier.

hakin [o.n.] (v.m.) vårlet. >> Li bordjoe va dvant l' hakin: dijhêye po dner ene plaece d' oneur a ene sakî k' on respecteye. Franwal: ahåyant po: A tout seigneur, tout honneur. Etimolodjeye: bodje tîxhon Hak (pitit no Djihan), raptitixhante cawete flamindje -ken, riwalonijheye. | haclot [o.n.] (v.v.m.) hakin. rl a: Aclot. | Hakin, Hakene [n.dj.] no d' famile del Walonreye, e F. Hackin, Hacquin, Hakin, Haquin, Hacking, Hacken, Haquenne. | Haket [n.dj.] no d' famile del Walonreye, e F. Haquet. | Hacåd [n.dj.] no d' famile del Walonreye, e F. Hacart, Haccart u Hacquart. | Hacardea [n.dj.] no d' famile del Walonreye, e F. Hacardiaux, Hacardiau.

hakyî [v.s.c.] begyî. Disfondowes: hakiè, hakyî. Etimolodjeye: bodje tîxhon "hak" (crotchet), cawete -yî (crotchter tot cåzant). | hakiåd, e [o.f.n. & addj.] beguiåd. Disfondowes: hakyâd, hakyaud. Sorcoinreces Tiniveye.

halbute [f.n.] shoflete di sawri, po ls efants djouwer a hiner des boletes di papî, di tchene, evnd. On djoû, les gaméns ont dit: dji vons aler cweri des baguetes å sizon do pere Noré po fé des halbutes (G. Lucy). rl a: shoflete, canabuze, tirbale, tira, bouxhale, peta, sipritche. F. sarbacane, canonnière. Disfondowes: halbute, halbûte, albute, halblûte. Coinrece Årdene et Coûtchant walon.

halbute di sawri (dessinaedje da B. Vermeersch, divins: Dictionnaire des parlers wallons du pays de Bastogne, dizo "tir a bale")

halcoter [v.s.c.] 1. hossî d' tos les costés, tot djåzant d' ene sacwè ki n' tént pus, u k' est cahossî pa l' air, d' ene sakî k' est sôle, evnd. Ene tcheyire ki halcote. Li vint shofele so l' ouxh et gn a tot qui halcote. Dj' a on dint ki halcote. Tot rivnant d' av' sitî ovrer, Nestor a bevou kékès gotes Portant i tuze a ndè raler, Mågré k' po l' moumint, i halcote (M. David). Tchén d' corote, twè ki halcote avå l' pavêye, I sereut tins k' on t' fiestixh (A. Gadisseur). F. ballotter, balancer, remuer, s'agiter, osciller, trembler, vaciller, chanceler, tituber. 2. tchicter (èn nén saveur cwè). F. tergiverser, hésiter. Disfondowes: alcotè, alcoter, halcoter. | halcotaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "halcoter". F. ballottement, oscillation, agitation, hésitation, tergiversation. Disfondowes: alcotadje, halcotèdje. | halcotmint [o.n.] halcotaedje. F. ballottement, tremblement. Disfondowes: alcotmint, halcotmint. | halcotreye [f.n.] brut d' ene sacwè ki halcote. F. vibration, tintamarre. Disfondowes: alcotrîye, halcotrèye. | halcoteu, halcoteuse [o.n.] halcotî, halcotresse. Disfondowes: alcoteu, halcoteu(se), halcotresse. | halcotêye [f.n.] 1. (mot d' monnî) tchedje di 25 kg d' grin po moure. F. demi-mouture. 2. ptite tchedje di grin, di djåbes, di four, di faxhenes. Disfondowes: alcotéye, halcotêye.

halcotî, halcotresse [o.f.n.] 1. djin k' overe må. Les halcotîs s' siervèt d' leu linwe di pus ki d' leus usteyes. Nos sfwaits economisses avént tot djusse emantchî çou k' i faleut po mostrer on côp dpus k' i gn aveut rén a saetchî foû di ces halcotîs la (J.P. Hiernaux). Si on vout ki dmwin, on tchante co e walon, on n' pout pus fé do halcotî eyet di l' amateurisse (W. Dunker). On dit eto: wålî, bardouxheu, waxhoteu. F. mauvais ouvrier, bricoleur, amateur, dilettante. 2. djin k' on n' inme nén. Est çki l' måleur des djins conte po ces halcotîs la des cotribucions? (G. Alexis). Gn a-t i k' les halcotîs Ki rnådexhe do gorder? (R. Hostin). K' elle ervåye dins s' payis, On n' a nén dandjî Des halcotîs voci! (P. Fourny). F. bougre, con, salaud. 3. pitit ovrî a s' conte, ki n' wangne waire. Les pôvriteusès ptitès cinses des halcotîs ont divnou les pus amiståves des dmorances (J.P. Dumont). Les halcotîs ont divnou des ovrîs d' "l' Estat" ki s' endè fotèt, et k' end ont d' keure di çou k' pôreut-st ariver après k' ont fwait leus eures (J.P. Dumont). Disfondowes: alcotî, alcoti, halcotî, halcotiè.

halcrosse [addj. & o.f.n.] 1. ki n' tént pus. Ci côp cial c' est fini: li toet hosse, et pår li litea d' l' ouxh k' est pô-z etait et halcrosse (A. Xhignesse). On dit eto: siclimboigne. F. bancal, bancroche, instable, branlant. 2. ki n' tént pus bén so ses pîs (tot djåzant d' ene djin). Ene Lidjwesse esteut si halcrosse Ki s' curé l' codåna e l' fosse, Nosse fontinne lyi fjhit si grand bén K' ele î pierda l' droet d' etermint (L. de Ryckman). Tot halcrosse, li vî ome si leva di s' fåtûle et ramoenner ene plinne botaye di gote (G. Heusdain). I gn aveut, dizo ces poirtikes, on hopea d' malådes, des aveules, des stroupyîs, des halcrosses, ki rawårdént ki l' aiwe bolaxhe (sint Djhan, ratourné pa J.M. Lecomte). On dit eto: xhalé. F. bancal, cagneux, mal foutu, boiteux. 3. ki n' est pus foirt pouxhant, tot djåzant d' ene usteye. Ci serè des cwåtletes, come vosse cwåte Bancontact, ki vont replaecî ces grosses zonzons d' disketes 3,5 pôces la, ki tchedjront ôte tchoi ki les minåbes 1.400.000 bits di ces halcrosses la (L. Mahin). F. obsolète, rebut, pacotille. 4. (mot d' linwincieus) k' on scrît mins k' on n' prononce nén, tot djåzant d' ene lete. Li halcrosse E; les halcrossès cossounes metowes å coron des mots. F. muet.

hålete [f.n.] sôre di bounete di toele, avou on rabat padvant et kécfeye padrî, ki les femes del campagne metént po s' waeranti do solea. Ele poirtéve ene viye hålete avou on barada ki lyi rtouméve sol dos (ramexhné pa Olivier Verdin). Vo l' la ki ressere ses tchveas avou ene sôre di hålete, a môde did la-drî (L. Mahin).

halmåder [v.s.c.] tchamårder (cåzer on lingaedje ki les djins n' comprindèt nén). F. baragouiner. Etimolodjeye: bodje "almand", avou on ristitchî H (cåzer avou des H come les Almands).

halmustok [o.n.] (mot d' batlî) haminte (do vierna). Calcaedje riwalonijhî do Ny hlemstok (minme sinse).

haloe [o.n.] (v.v.m.) côrete (bwès d' côrîs). rl a: Les Haleus. Disfondowes: alwè, haleu, (halû, alwa, aloû). | Haloe [n.pl.] nos d' sacwants plaeces el Walonreye. >> Alwè: hamtea d' Braibant°, e F. Halloy. >> L' Aloû: no d' plaece di Poitchrece-e-l'-Årdene. >> Å Haleu: rl a: Les Haleus. Disfondowe: Alwè. | Haloe, do Haloe [n.dj.] no d' famile del Walonreye, e F. Halloy, Halleux, Dehalleux, Dehaleux, d' Halloy. >> Djan d' Alwè: bayî do Condroz tins del Guere del Vatche (1275-1278). >> Djan-Batisse d' Omaliusse d' Alwè: govierneu d' Nameur do tins des Olandès (1815-1830, fén cnoxheus des rotches. Disfondowes: Alwè, Haleu, d' Alwè, dè Haleu, d' l' Aloû. Etimolodjeye: no d' provnance (Alwè, hamtea d' Braibant; Li Haleu, viyaedje do ban del Rotche). Etimolodjeye: bodje tîxhon "hasal" (côrî), cawete -oe (bwès d' côrîs).

hamâle rl a: haemåve.

hame [o.n.] eployî dans les ratourneures: I. >> awè des hames ezès musteas: 1. awè ene båre di fier, ene plantche, on baston dins les musteas et risker d' toumer, tot cåzant di tchvås, arestés pa des côpeus d' boûsse. 2. (imådjreçmint) awè èn espaitchmint, et n' nén poleur fé çou k' on-z åreut bén volou. On dit eto: rujhes, aroke. Franwal: ahåyant po: "problème, impasse". II. >> mete des hames el voye: espaitchî ene sakî di fé çou k' i vôreut bén. Franwal: ahåyant po: "mettre des bâtons dans les roues". Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "haime" (plantche, come po reclôre les hamteas) (c' est ene rediveuse etimolodjeye). Coinrece Grand payis d' Lidje. | hame-ezès-musteas [omrinne sustantivire] 1. crotche-pîs. F. croc-en-jambe, croche-pieds. 2. bwès k' on mete dins ene rowe di bwès, po-z espaitchî ene tcherete d' avancî. 3. aroke. Franwal: ahåyant po: "problème, empêchement, difficulté, obstacle, incident". Coinrece Måmdey.

hame 2, hamê rl a: xhame.

hamea [o.n.] hamtea. Disfondowe: amia, hamia, amô. Coinrece walon do Mitan et do Coûtchant, et d' Måmdey. Etimolodjeye: vî lussimboudjwès "haim" (måjhon), cawete -ea.

haminte [f.n.] 1. båre di fier, pondante d' on costé (pike, betch), asplateye di l' ôte (talon), ki sieve po fé l' trô po planter ås pikets; po fé djîsse po dispaver, sorlever des pires, des grossès pîces di fier, evnd. Il ont prin l' haminte po sorlever l' grosse pire di taeye. On dit eto: crampe, på d' fier, ringuele. F. pince, levier. >> abetchî l' haminte: li fé prinde. 2. grosse båre di fier, po tolminme kén uzaedje. Pol ceclaedje des rowes di bwès, li moyoû esteut so ene pire, et, po l' fé tourner, on-z av' efoncî ene grosse haminte å mitan (R. Dedoyard). 3. båre do vierna des bateas. rl a: halmustok. 4. båre di bwès ki rtoume en on fera, po serer comifåt èn ouxh. 5. plantche astampêye dins ene rivire po distourner l' aiwe. Li mônî aveut metou des hamintes al tiesse del vene, po-z awè dipus d' aiwe dins l' bî do molén. 6. plantche astampêye po reclôre on viyaedje. rl a: hamtea. 7. hårkea (po poirter les saeyeas). 8. båkea (triyingue di bwès å cô des biesses e waide). F. tribart. Disfondowes: haminte, aminte, hamête. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "haimithi" (hamtea, viyaedje reclô avou des plantches).

hamler [v.c.] ameder (on bedot). On dit eto: ameder, côper. Etimolodjeye: bodje tîxhon "ham" (berå), cawete -ler.

Hamtea [n.pl.] 1. ancyin ptit ban del Walonreye (so plaece: Hamtê), e F. Hampteau, rebané avou 6990 Hoton; limero diyalectolodjike: [Ma 23]; vî limero del posse: 5451. Ortografeye disfondowe UCW pol posse: Hamtê. Istwere: Lontins pårti inte deus signorreyes, li cene di Hoton eyet li cene di Riyanwé (ban d' Derbu), et inte deus parotches, li cene di Melreu, pol boket so Hoton, eyet l' cene di Rindeu pol boket so Derbu. C' est pa on decret da Napoleyon (20-7-1807) ki li ptit ban di Hamtai (418 ectåres) fourit dislaxhi di Rindeu. E rcinsmint di 1834, li comene contéve 34 åcint di trîxhes, di hés et d' brouyires, k' ont stî sårtêyes po fé des tchamps a cultiver. Djeyografeye: viyaedje metou sol calistinne, avou des grotes dins tere. 2. hamtea di Helissinea, so plaece: Am'tia. Etimolodjeye: walon hamtea.

hamtea [o.n.] etroclaedje di sacwantès måjhones, lon erî d' on viyaedje. Mi mononke et m' matante m' ont consyî d' aler cachî après d' l' ovraedje lon erî do hamtea (L. Hendschel). rl a: Hamtea, hamea. F. hameau. Disfondowes: ham'tê, ham'tia, am'tia. Coinrece Grand Payis d' Lidje, Bijhe Lussimbork, Ess do Roman Payis. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès haimithi (minme sinse); cawete -ea.

Hamwaide [n.pl.] hamtea di Rdû, e F. Hamaide, nén lon del Bårire di Transene. rl a: haminte.

han [o.n.] (v.v.m.) pré metou li long d' ene aiwe, sovint dins on keude, et k' est dzo aiwe å rlén. Vîs scrijhas: Han, Ham, -hain. rl a: -hinot.

handele [f.n.] 1. comiece. 2. tribole-manaedje. Cwand dji voe l' handele, dji coprind k' elle ont corou evoye (E. Gilliard). rl a: disdut. F. remue-ménage, désordre. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do tîxhon "handel" (comiece).

haner (codjowaedje) [v.s.c.] respirer a grands côps, avou l' linwe ki pind (tchén), et avou del wapeur ki rexhe foû del boke. Cwand k' i fjheut tchôd, les faleut vey haner, saiss, les boûs, atelés azès grossès tchertêyes. rl a: laner. F. haleter, ahaner. Coinrece Lidje et Årdene. | haneus, e [addj.] ki hane tofer. To n' såreus fé fé ciste ovraedje la a on vî haneus tchvå parey. rl a: halotche. F. poussif. | hana [o.n.] (mot d' årtisse) manire di respirer raddimint, tot cåzant d' ene biesse malåde. Tuzoz k' el biesse fwait do hana, del five, et k' elle a des crexhoûles, et vos froz vosse diagnostik venrè tot seu. rl a: tanfla, shofla. F. polypnée. Etimolodjeye: bodje "haner", cawete -a (manire di fé l' fijhaedje), 1995.

Han-Nålene [n.pl.] novele comene intité del Walonreye, e F. Ham-sur-Heure-Nalinnes, ki n' egzistéve nén dvant, sikepieye li prumî d' djanvî 1977, på rashonnaedje di Han-so-Eure, Nålene et sacwants ôtes viyaedjes.

Han-so-Eure [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Ham-sur-Heure, rebané avou Nålene et sacwants ôtes viyaedjes po fé l' intité di Han-Nålene. Disfondowes: Han, A, Ham'.

Han-so-Lesse [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Han-sur-Lesse, rebané avou Rotchfoirt. Han est cnoxhou long et lådje di cåze di ses grotes. >> Trô d' Han: plaece ki l' Aiwe-di-Lesse vént foû d' tere. Disfondowes: Han, An.

Han-so-Mouze [n.pl.] viyaedje del Walonreye francesse, dilé Djivet.

Han-so-Sambe so plaece A [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Ham-sur-Sambre, rebané avou 5190 Djmepe-so-Sambe; limero diyalectolodjike: [Na 89]; vî limero del posse: 5770. Ortografeye disfondowe UCW pol posse: A.

hanter I. [v.s.c.] 1. si rescontrer, tot djåzant d' on valet et d' ene crapåde, dins l' idêye di s' maryî. Adon k' Gaston l' platchteye, Djåçlene lyi dit Asteure, nos n' polans pus hanter (Marcel David). Rabressans nos po nos cwiter puski c' est ouy li dierinne feye E vosse måjhone ki dj' n' î vén pus hanter (G. Apollinaire). On dit eto: frecanter. F. se voir, avoir des relations. II. hanter avou [v.n.d.c.] 1. aler vey, po s' maryî avou lu (leye). 2. håbiter. Si ti t' metes a hanter avou ça, ti serès gåy. F. fréquenter. On dit eto: freyî avou. | hanteus hanteu, hanteuse u hantresse I. [o.f.n] li ci (cene) ki hantêye. II. hanteus [o.n.t.pl.] cope di hanteus (djonne feye et s' galant, djonne ome et s' crapåde). | hantreyes [f.n.t.pl] resconte inte deus hanteus. F. rendez-vous galant, flirt. | hantijhe [f.n.] rilåcion di djins ki s' hantèt. Asteure c' est l' busse et les hantijhes a Djodogne; les efants n' sont pus elvés el måjhone (ramexhné pa J.J. Gaziaux).

hanzin [o.n.] boket d' fier racrolé a môde di crotchet, metou å coron do fi d' pexhe, wice k' on-z agritche l' amoice. Po pexhî å tchik-tchak, astok di l' hanzin, gn a k' ene piele ki rglatixh dins l' aiwe tot tournant; les pexhons s' petchèt sol piele ki toûne avou l' hanzin, come des bondjans (H. Pétrez). F. hameçon.

hapå [o.n.] 1. djubet. F. potence. 2. trape d' intrêye d' on colebî. Etimolodjeye: viebe haper, cawete -å.

haper [v.c.] 1. apicî åk ki c' est nén da sinne. Diner, c' est dner; riprinde, c' est haper. rl a: chôfer, scroter. 2. atraper (on mehin). Il a hapé on moirgunea d' tos les diales. Waite a twè di n' nén haper froed ! F. prendre. Ingl. to catch.

hape-tchå 1 I. [o.n.] grande picete (tinowe pa des disguijhîs k' on lome les haguetes) avou mwintès djonteres, ki spite evoye come on rsôrt et-z apicî les rwaitants do cwarmea d' Måmdey, på cô ou pal bodene del djambe. II. [o.f.n.] 1. biesse ki magne del tchå. F. carnivore. carnassier, ère. >> oujhea hape-tchå: Franwal: ahåyant po: rapace. rl a: moxhet. 2. sakî ki boute po ene administråcon ki pout saizi des tchås nén håynêyes dins les régues. F. inspecteur sanitaire. Disfondowes: hape-tchâr, hape-tchaur, hape-tchau. Etimolodjeye: acolaedje viebe + coplemint.

a hintche: ene haguete avou si hape-tchå riployî; a droete: ene riloucante do cwarmea d' Måmdey apiceye på cô pa on hape-tchå.

hape-tchå 2 [o.f.n.] li ci (cene) ki voet voltî les cwårs, et haeyixh di les dmer azès ôtes. Ti n' as nén co veyou on hape-tchå come li vî Françwès. rl a: pice-crosse, rapia, arabe. F. avare. Disfondowes: ape-châr, ape-tchâr, abchâr, hape-tchau. Etimolodjeye: li minme ki hape-tchå 1 (imådje d' èn oujhea hape-tchå)

hapêye [f.n.] (long) moumint. Ele s' aspoye ene hapêye disconte do montant; elle a sogne. "Ki fwait i, mon Diu ! (J. Houbart-Houge). >> la ddja ene hapêye: la ddja lontins. rl a: tchôde, tchoke, tchôke, pupe, houbonde, hinêye, matenes.

harbote [f.n.] pailete (la k' on mete les çanses k' on dene a l' ofrande).

hårcot [o.n.] lådje havet (riployeye fotche). Les piyotcheus avént des hårcots po råvler inte les beyes, et rsaetchî les balasses sol costé (Henry Lepage). Etimolodjeye: bodje tîxhon "hak" (crotchet), cawete -ot. Parintêye: hårkea, hacner.

hårdaxhe [addj.] deur. C' est del tchå mo hårdaxhe. rl a: coriant. Disfondowes: hârdache, haurdache. | hårdaxhî [v.s.c.] awè do må po fé åk pask' on n' a nén l' abitude (come li ci ki texhlêye ås oizires). F. peiner. rl a: randaxhî. Disfondowes: ârdacher, haurdacher. Pc. ardachë. Coinrece aschate walon picård. | hårdaxheu, hårdaxheuse u hårdaxhresse [o.f.n.] li ci (cene) ki hårdaxhe. rl a: randaxheu. Vos n' savoz nén ki ci hårdaxheu la a metou ene eure po rmonter l' turbene (L. Vindal). F. bricoleur, incompétent. Disfondowes: ârdacheu, haurdacheu. Coinrece aschate walon picård.

hårde rl a: håre; rl a: hårdifrinne.

hårdêye [f.n.] 1. håre. On lyi aveut côpé li hårdêye di s' tcherowe (Vîs papîs des Scabins di Rwène, rnaxhis pa L. Remacle). rl a: ehårder. 2. (pa stindaedje) tchinne (di fier). >> hårdêye d' îpe: tchinne avou on crotchet po loyî l' îpe å lamea. 3. (vî mot d' dieleu) fessaedje di håres di tcharnale metowes po ritni l' tere dins les taeyes des cårires di diele. F. tressage. 4. oizire (k' on texhlêye po fé des meubes). Les vîs, cwand i n' savént pus hope, i dnént leus messaedjes di leu fåtûle di hårdêyes (J. Boucher) F. osier. 5. (imådjreçmint) atnance morale. Bén c' est did çoula dabôrd k' i nos fåt dvizer: des vatches et des loyéns - des mo foitès hårdêyes - k' atnént eshonne li viye sôcieté rwandesse (L. Mahin). F. attache, lien de solidarité. 6. (novea mot efoirmatike) loyén éndjolike ki revoye otomaticmint, tot clitchant dissu on mot, eviè ene pådje metowe so ene ôte copiutrece d' ene rantoele u d' on ruslî. Gn a sacwantès nouvès hårdêyes a vey avou l' walon a l' aberteke di nosse waibe. Disfondowes: aurdêye, ardêye, ardée, haurdêye. Coinrece Roman payis (sinse 4). | hårdea [o.n.] (vî mot d' cinsî) loyén po loyî les vatches. rl a: acolete. F. cordelette. Disfondowes: hârdê, haurdê, haurdia. Coinrece bans d' Bietris et Arbûmont. Gm hârdé, ardé, hardiyé. | hårdeure [f.n.] håre, oizire; coide. >> i fåt rinde li hårdeure på trô: i s' fåt rvindjî come on vos a ataké, u come on vos a balté. Franwal: ahåyant po: rendre la monnaie de la pièce. >> i fåt sawè passer l' hårdeure på trô: fåt sawè s' î prinde, fåt sawè adiercî s' côp. Pondants et djondants: Les rifjheus d' håyes si metént onk d' on costé et l' ôte di l' ôte, et s' passer les håres pås trôs, po les raprotchî les bouxhons di spenes. Disfondowes: ârdure, ârdëre, ârdjële, haurdeure. Coinrece payis d' Tchålerwè. | hårdî [o.n.] 1. hårnou (tot djåzant d' èn åbe, ki ses coxhetes polèt siervi po fé des hådes) rl a: hårdifrinne. 2. (vî mot d' cinsî) loyén fwait avou des hådes, copurade: a) loyén d' vatche. b) tchinne metowe tot do lon del coyombe (timon agritchi å djeu des boûs d' atelaedje). Disfondowes: ârdî, haurdî. | hådion hårdion [o.n.] (vî mot d' cinsî) pitit loyén d' vea. F. ficelle. Coinrece des aschates walon gåmès et walon picård. Disfondowes: hârdiyon, ardèyon, haurdion.

hardi, hardeye [addj.] 1. ki n' a peu did rén. F. hardi(e). 2. (imådjreçmint) grand, hôt. Et, cwand l' esté lyi rind li spexheur di ses foyes, On croet, tot moussant dzo, k' on-z inteure a l' eglijhe Enairant dzeu nosse tiesse ses hardeyes vôsseures (H. Simon).

hårdifrinne [o.n.] håvurna. rl a: håre. Etimolodjeye: acolaedje tîxhon: frinne a hårdîs.

hardulêye rl a: hiede \ hierdulêye.

håre 1 [f.n.] 1. (vî mot) loyén fwait avou ene coxhete toirtieye al mwin, di sacwantès plantes: côrî, beyôle, håvurna, oizire, så, po loyî les faxhenes; loyén d' waessin po loyî les djåbes. Alez m' côper ene håre. On loyive li botea di schoices avou des håres di côrî (L. Mahin). Gn aveut des faxhenes a ene håre et des cenes a deus håres. Li fi do shabotî est evoye côper des håres po-z etchapler les shabots. On loyive les bwès del cliyonêye avou des håres di tchårmea (Twisselman). rl a: hårdêye, årchele. F. lien végétal, liane, corde de branchage. 2. (v.m.) coide; copurade, coide po pinde ene djin. >> awè li håre e s' cô: a) esse on calin, on rénnvå, ki dinltins, åreut fini pindou. b) esse presse a s' maryî. Franwal: ahåyant po: avoir la corde au cou. Disfondowes: haur (haurt), aur, hâr, haurde, hanre, aurde, woûrde. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "hard" (pitit toirtchî fi) k' a dné ene cogne femrinne "ene haurde" (Bouyon) ki s' a rwalonijhî soeye-t avou fondaedje do D, soeye-t i do R (rl a: håde). | hårete [f.n.] (vî mot) pitite håre. Disfondowes: harète. Coinrece Basse-Simwès. | hårnou, owe [addj.] tot djåzant d' èn åbe, ki ses coxhetes polèt siervi po fé des håres. rl a: hårnoufrinne.

håre: li hepe et les bwès po fé des mantches sont loyîs avou deus håres (poirtrait saetchî pa A. Dauchot)

On botea di schoices a troes håres (dessinaedje da L. Remacle, ritchaboré so endjole)

Håre [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Harre, rebané avou 6960 Manhé; limero diyalectolodjike: [Ma 13]; vî limero del posse: 4082. Sipotaedje des djins: le Hårkeas (Hårkês). No d' plaeces di Håre: Bwès d' Håre; å tchamp d' Håre; å / li Deus-Ris, al Fagne, å Fayis; al Rotche å Frinne. Istwere: les teres di Håre rilvént bråmint del signorreye di Derbu. E 1634, li viyaedje fourit distrût et broûlé pås Olandès. Rilidjon: L' abeye di Vå-Sint-Lambiet î aveut ene cinse, et gn aveut eto èn ermitaedje å Fayis, wice k' on bastixha ene tchapele, pu l' eglijhe Sint Antone. Industreyes: sourd d' aiwe, metowe e botaye e 19inme sieke. Fornea, pu foidje et platinreye al Rotche å Frinne dispu 1508; maca å Deus-Ris (1530-1560). Sicrijheus e walon: Marcel David (powezeyes), Henry Hardenne (teyåte). Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "har" (pôve setche tere metowe so ene hôteur).

Li live di powezeyes da Marcel David, avou l' viyaedje di Håre en erire-plan (a hintche); Henry Hardenne, sicrijheu d' teyåte pol trope di Håre, e 2001 (a droete).

hårkea [o.n.] (vî mot d' cinsî) 1. travayî bwès, on bon mete long, k' on poite so les spales, et k' gn a deus saeyeas ki pindèt après. Dji rabresse a picete l' binamé valet ki poite mi hårkea (G. Ista). rl a: gorea, lamea, coube, golé, haminte. F.(vx, B) porte-seaux. >> mete li hårkea (a kéconk): li tni e cabasse (lî passer s' bresse ttåtoû di s' cô) >> Les Hårkeas: sipotaedje des cis d' Håre. 2. sôre di triyingue di bwès k' on meteut å cô des boûs e pateure, por zels én nén passer les håyes. rl a: båkea (foto), gorea, golé, lamea. F. tribart. 3. håre (loyén) po les faxhenes u po les vatches. Disfondowes: haurkê, hârkê, harkê, horkê, hâkê, hâlkê, haurkia, haurtcha, haurkâ, haurpia, haurtia, aurtia. Etimolodjeye: bodje "hark-" (loukîz a: håke), cawete -ea, pitit rustea ås steules (dandjreus a cåze di ptits dints po pinde les saeyeas, so les prumîs modeles).

hårkea: hårkea d' ene poirteuse å laecea; divins: R.P. Hasquin, Charleroi, an 2000, Ed. Scaillet, 2000.

hårkea po poirter l' laecea al laitreye (poirtrait del ramexhnêye da L. Mahin).

hårker [v.s.c.] bouter deur. Ledjire come ene aronde, ele hårkêye po ratraper l' fåtcheu. (J. Calozet). On dit eto: xhaerbiner, tchôkî. F. trimer, peiner, se dépêcher. Disfondowes: harkè.

harlahå rl a: harloxhî \ harloxhåd.

harlahe rl a: harlake.

harlake [o.n.] harloxhe. Adonpwis nos tanks vont dårer dsor zels et nos les alans piter foû cial tot lzî fjhant danser on si fel rigodon, k' endè seront disgosté, ene feye po totes, do voleur djouwer les harlakes (J.P. Dumont).

harloucrale [f.n.] yerbêye ås fortchowès raecenes ki crexhe ezès payis del Mîtrinne Mer. Sol pitite basse tåve divant lu, gn aveut des bokets di raecinêye di harloucrale, k' on croereut k' c' est on coir di djin avou les djambes, les bresses, li bodje (L. Mahin). F. mandragore. >> Li Harloucrale: pîce di teyåte da Albert Maquet, redjårbêye di "La Mandragola", da Niccolo Machiavelli did diviè 1513. Etimolodjeye: noûmot ehåyî, po des belès letes, tot-z aplacant des bokets des mots "harlake", "marlou", "macrale", 1989.

Di hintche a droete: raecenes di harloucrale, ki rshonnèt li coir d' ene djin (poirtrait saetchî pa L. Mahin); coviete del pîce di teyåte "Li Harloucrale", ratournêye pa Albert Maquet; dessinaedje di tote li plante, so on vî vî dessin d' Edjipe, on s' sierveut ddja del plante po rweri u-z emacraler.

harloxhî I. [v.c.] (fé) hossî, fé bodjî pa hikets. N' harloxhîz nén co l' botaye di spå, ele si va svinter, et ele ni vårè pus rén. Harloxhîz l' pronnî si vos vloz des biyokes. Il ont dvou harloxhî l' ouxh pol dispinde. On l' a veyou ttaleure, i harloxhive si sounete; Ès bådet n' sait roter télmint k' il est tcherdjî (H. Van Cutsem). rl a: scheure, waxhoter. F. agiter, secouer, hocher. >> harloxhî l' ploumea: vanter ene sakî. A on zazou bén biesse, Des laids iys divins s' tiesse, Vos djhoz: Ki vs estoz bea ! Vos harloxhîz l' ploumea ! (Molière, rat. pa J. Beaucarne). II. [v.s.c.] hossî. Les clotches comincèt a harloxhî. Li fier do tchvå harloxhe. Dj' a on dint ki harloxhe. F. bouger, remuer, brimbaler, se balancer. Disfondowes: arlochî, harlochî. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do picård arlochî (rihossî, hossî). Coinrece Coûtchant walon. | harloxhe [o.f.n.] 1. wespiant efant (ki bodje toltins, ki broye totafwait). rl a: arnåjhe, broye-tot. F. (enfant) espiègle, turbulent. 2. ome ki s' vante, ki fwait di s' gueuye. Cisse feme la, c' est ene vraiye harloxhe. F. vantard, grande gueule. 3. djin ki cåze bråmint, et fé aler les bresses po mostrer ås ôtes çou k' i dvèt fé, mins lu, ki n' fwait nén. I s' kihene come on harloxhe. rl a: harlake, harloucrale. F. mouche du coche. Disfondowes:harlahe, harloche. | harloxhåd, e [o.f.n.] 1. harloxhe (wespiant efant). Djondant l' grande aiwe ki d' ses flotchetes Vént lûtiner nos harloxhåds (M. Lejeune). F. enfant remuant. 2. mwais ovrî, mwaijhe overresse. F. gâcheur, bricoleur. Disfondowes: harlahaud, arlotchaud, harlochaud.

hårnoufrinne [o.n.] håvurna. rl a: hårdifrinne. Etimolodjeye: mot d' acolaedje addjectif (hårnou) + no (frinne).

harote [f.n.] 1. mwais tchvå. Li fôre di Sinte-Catrene a Hu, c' est l' fôre ås harotes (ramexhné pa J. Haust). rl a: haguete, carcan. F. haridelle, rosse. 2. biesse (tchivå, tchén, vatche) ki n' schoûte nén. Si tchvå n' est k' ene harote ki n' rote k' a côp d' corijhe (H. Forir). I fwait troter les harotes Les boirgnant disk' å fagnon (M. Pire). 3. maigue djin. To n' ti vôreus nén maryî avou ç' maigue harote la, taiss, to n' as ddja rén po pougnî ddins. F. maigrelet(te), maigrichon(ne), chétif (ive). 4. feme ki n' våt nén tripete. Waite on pô l' grande harote, ele n' a nén co pelé ses canadas. 5. houre, poufiasse. Et zels respondît: "Est çk' i faleut leyî traitî nosse sour come ene harote?" (Bibe, rat. pa L. Hendschel). F. putain. Disfondowes: arote, harote. Etimolodjeye: vikigne "hross" (tchivå). | harotreye [f.n.] atelêye di harotes. Disfondowes: harotrîe, harotrèye.

harpagornisse [o.n.] Li pus grand moxhet måy kinoxhou, la k' i fjheut di 10 a 14 kg eyet tchessive les mowas e l' Nouve Zelande, tot dårant djus dsu a dipus d' 80 km/h. Il a disparexhou diviè les anêyes 1500, cåze ki ses proyes ont disparexhou eto, mins kécfeye ossu touwés påzès Maworis, ki dvént seur trover k' on moxhet ki tchesse voltî des oujheas di deus metes hôt (les mowas) est dandjreus po les djins. Dipus d' racsegnes so Wikipedia.

hårpixhe [f.n.] sôre di cråxhe k' el coibjhî trimpéve li tchetea dvins. F. poix. Disfondowes: haurpiche, haurpihe, haurpike, haurpîche, haurpîke, haurpîh, haurpèye, hârpi, hârpîe, hârpèye, harpi, aurpi. | hårpixhî [v.c.] mete del hårpixhe so ene sacwè. F. empoisser.

Harsin [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Harsin, rebané avou 6950 Nassogne; limero diyalectolodjike: [Ma 38]; vî limero del posse: 5405. Etimolodjeye: tîxhon Hariso-heim (måjhon do ptit Hariso); rl a: Lîcin.

hårt rl a: håre. | hårtia, hårtcha rl a: hårkea.

håspler [v.c.] | håsploe [o.n.] (v.m.) usteye des fiyeuses al linne, metou a roye di cir, po disvudî l' linne et fé des plotes, u les lonxheas. Disfondowes: hauspleu, hâspleu, (ausploû, ausplwè).

håsploe (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

Hasse [n.pl.] (v.v.m) Hassel (mwaisse-veye del Province belje do Limbork). >> rowe Sours di Hasse: no d' rowe di Lidje, ratourné biesmint e F. "rue Soeurs de Hasque".

håsse 1 [f.n.] 1. dizir. >> håsse di viker: coraedje di n' si måy leyî mori. Franwal: ahåyant po: "instinct de conservation". 2. peu, målåjhîsté. >> awè håsse di viker: awè peu d' viker, télmint k' on-z est pôve. Si fi ramasséve des efants, et cwatès grandès djins avou çoula: il årént bén yeu håsse di viker (L. Remacle).

håsse 2 [f.n.] vinte a crexhant pris. Il estént tertos al håsse des tchamps da Batisse (J. Calozet). On dit eto: passêye. Contråve: rabat. F. vente aux enchères.

Hassel [n.pl.] mwaisse-veye del Province belje do Limbork, e F. Hasselt, e Nl Hasselt, e vî walon Hasse°.

hatche [f.n.] 1. usteye des bokions, des mnujhîs, evnd, avou on taeyant d' fier d' on costé, metowe so on mantche, fwaite po finde u po côper. rl a: hepe, abatrece. >> hatche di pré: (v.m.) hatche avou èn arondi taeyant, po-z aler rilver les bîs d' raiwaedje (côper les yebes so les boirds); >> Li hatche erva cweri l' courbet: On-z evoye ene sakî rcweri èn ôte, mins i va purade dimorer avou lu (å cabaret, a djouwer, evnd.). rl a: råve. 2. år des sôdårds del Moyene Ådje. >> leyî la hatche et matche: a) peter å diale cwand on-z a pierdou ene batreye; b) abandner si feme sins ene mastoke, abandner on grope k' on-z ovréve avou zels, evnd. >> hatche et matche: cou dzeu cou dzo, tot disrindjî. F. pêle-mêle. Etimolodjeye: francike... (minme sinse) | hatchete [f.n.] pitite hatche. | hatchî [v.c.] côper e ptits bokets. rl a: cotaeyî, discotaeyî. | hatchisse [o.n.] 1. bokets, di onk a deus cintimetes, do saetchea do pourcea ou del panse do bedot, des boyeas, et co ds ôtès dispoyes, cotaeyis eyet cûts avou ene sipesse såce. F. tripes. 2. tchår hatcheye, po fé do filet amerikin ou des vitolets. F. haché, hachis. Disfondowes: hatchis', atchis'.

hatche: hatche di pré (poirtrait saetchî pa Lucyin Mahin)

hatchisse [o.n.] dispoyes di pourcea (cour, peumon, foete et orayes) cûtes tertotes eshonne, avou des corintenes.

hate u lake [f.n.] 1. laide rilomêye. Elle a ene måle hate so les rins. Cisse djin la årè ene lake si on sait k' ses parints ont morou d' lanweur (J. Bastin). F. discrédit, dénigrement, dépréciation, déshonneur. 2. lawe. A håbiter ces djins la, vos atraprez vosse hate. F. coup de langue, médisance. >> taper l' hate so ene sakî; u taper l' lake a ene sakî: dire do må d' leye, el fé må vey. On lyi a tapé ene laide hate. Loukîz a: discåzer, kidjåzer. F. dénigrer, médire, calomnier, porter atteinte à la réputation de. Etimolodjeye: Ny. hak. (laid côp, eto imådjreçmint); ridaedje K = T (hate); atroclaedje di l' årtike (lake).

hate 2 rl a: schate.

hati (codjowaedje) [v.s.c.] 1. broûler, tot djåzant d' amagnî. Ni leye nén hati les crompires (M. Lejoly). Les crompires sont hateyes. Les crompires cabolèt a setch, ele vont hati. rl a: rayi. F. brûler, cramer. 2. bén tchåfer. Rissaetche li payele do feu, leye lu hati sol costé. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "hatan" (minme sinse). Coinrece Payis d' Lidje.

haurder rl a: wårder.

have-noejhe [o.n.] crotchet, fwait d' ene coxhe d' åbe, avou on broustion d' ene ôte brantche, k' on tént a l' evier po-z agritchî les côrîs, po ndè code les noejhes. Disfondowes: have-nwèje, have-neuje. Plurial: des have-noejhe. Etimolodjeye: no d' acolaedje viebe + coplemint.

haver, havrèce, haveu, haveure, havêye rl a: schaver.

havet [o.n] 1. fotche avou les dints riployîs di scwere, k' on s' endè sieve metans po: a) saetchî l' ansene djus d' ene tchertêye b) råyî ås canadas c) pexhî ås gurnouyes (sôre avou des plats dints) d) rahopter ås crompires. 2. crotchet. rl a: havter. >> l' Ome å havet:; u: >> li Feme å havet: crodjambot des aiwes. Si l' feme å havet vénreut et vos assaetchî e l' aiwe et vos stitchî dins s' grand saetch, ci sereut co ôte tchoi (E. Gilliard). On dit eto: Pépé Crotchet, Hinri Crotchet, Mareye Crotchet, l' ome å hé. Sinonimeye: hårcot, turbet, cro, hé.

havlée rl a: schaver 2 \ schavlêye.

håvler, håvleure rl a: schåvler.

havter I. [v.c.] 1. pinde, ataetchî avou on havet (crotchet). Les djambons estént havtés å plafond. Li pexhon est havté på hanzin. I fåt havter les traits po-z-ateler les tchvås. Li viye plake a stî dandjreus havtêye drola do tins da Stalene (L. Mahin). Li fond est si stroet k' i gn a nén ddja plaece po deus voyes; les manaedjes sont come havtés åzès rotches (L. Hendschel). F. accrocher. 2. pinde (ene djin après ene coide pol touwer). Come dj' a pômagne del veye Dji nd a m' sô d' el vir ci M' havter sins agoneye (E. Lempereur). 3. (imådjreçmint) esse havté après (ene sakî, ene sacwè): esse pindou après (nel pus poleur cwiter). Ça fwait dipus d' ene dimeye eure ki dji so havté å telefone (L. Somme). 4. [v.s.c.] aspirer målåjheymint (di l' air). On dit eto: haner, shofler, tanfler. Doime-t i ? oudonbén, n' est ç' dedja pus k' on coir ki havtêye co sacwants lans après l' air; ki n' sait pus k' i nd a pus si dandjî... (A. Laloux). F. pomper. Disfondowes: hafter, after, aftè. Etimolodjeye: viebe fwait sol mot havet (prinde avou on havet). | havtaedje [o.n.] pindaedje, acrotchaedje. Les mayeurs sont revoye mo enondés eviè leus comenes, avou e leus tiesses l' idêye di fé passer sacwants ptits candjmints come li havtaedje di plakes di rowes e walon (Y. Paquet). F. accrochage. Disfondowes: haftèdje, aftâdje, aftadje.

havter 2, havtèdje 2, havteu 2 rl a: schavter.

havurna håvurna [o.n.] åbe des bwès et des håyes, e sincieus latén Sorbus aucuparia ki dene des rodjès petches k' on s' endè sierveut pol tindreye ås tchampinnes. On hape les tchampinnes avou des poes d' håvurna. rl a: petrea, côrî, côre, côrete, hårnoufrinne, hårdifrinne, trokî, tchampinnî, petchî. F. sorbier, cormier. >> poes d' håvurna: frut d' håvurna. rl a: petche, peket. >> Cwand les poes d' håvurna sont råles, les tchampinnes sont tchires: çou k' est råle est tchir. Disfondowes: hauverna, auvurnia, hauvurnak, hévurna, hévurnon, hévurgnon, hauverna, haverna. Etimolodjeye: mot tîxhon k' a dné l' Ny "haveresch" et l' al. "eberesche" (minme sinse, mot po mot "såvadje frinne"; rl a: hårnou-frinne).

(a)

(b)

(c)

(d)

Imådjes do håvurna: (a) djonne åbe; (b) & (c) poes (petches); (d) schoice d' on vî åbe. (poirtraits L. Mahin & hacné sol Daegntoele).

hawer 1 [v.s.c.] 1. bawer. F. aboyer. >> On grand tchén ni s' ritoûne nén po on ptit ki hawe: po balter ene sakî ki vout fé d' ses imbaras disconte di kéconk pus foirt ki lu. >> Cwand k' on n' sait hagnî, on n' hawe nén: minme sinse. >> Vos estoz do payis wice ki les tchéns hawèt padzo l' cawe: Dji n' vos croe nén. >> Cwand k' on tchén hawe, i hawèt tertos: Cwand gn a onk, ene ki cmince a fé ene sacwè d' må, les ôtes sujhèt. >> Leyoz cåzer les djins et hawer les tchéns: ni vos rtournoz nén di çou k' on dit so vosse dos. Franwal: ahåyant po: Les chiens aboient; la caravane passe. 2. bawer et volou vni so vos, po on tchén. Ci n' est nén les tchéns ki hawèt l' pus foirt ki sont les pus teribes. F. se faire menaçant (chien). >> hawer après l' beaté: mo po mot: mancî l' lune: on dit ça d' ene djin ki gueuye a non-syince siconte on pus foirt ki lu. Alé, sipågnoz vos côp d' lawe, Ca vos fjhoz come li tchén ki hawe Après l' beaté ki lût (Bailleux, ramexhné pa J. Defrecheux). >> C' est come on tchén ki hawe après tertos: c' est on hargneus, onk, ene ki brogne so tertos. Disfondowes: hawer, hawî, awer, awè. | haweu, haweuse u hawresse [o.f.n.] tchén, lixhe ki hawe toltins. Cwand les bawtåds d' Bastogne, les bawiåds d' Nameur, les haweus d' Lidje et les abayeus del Louviére si rescontrèt, c' est ene bawireye totavårla. (J. Viroux). >> Grand haweu, ptit hagneu: tchén ki hawe ni hagne nén. Coinrece payis d' Lidje, di Nameur, di Djodogne.

hawer: (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

hay ! [mot-criya] po dner l' ôre d' î aler (di tcheryî, d' avancî). Hay, ki n' estans dj' dedja spozés (Simon li Scrinî). F. allons, en avant.. >> hay evoye !: mostere on bizaedje-evoye. On plakéve lu ptit vea siconte del sitamonêye; on lyi prindeut les roupignoles, froter on pô, pus hay evoye les rostons. >> sins criyî hay: sins prevni. F. sans crier gare. >> et hay vos nd åroz: evnd. F. etc.

hayåve rl a: haire.

haydaday ! [mot-criya] hay po dner l' ôre d' î aler (a on tchvå) u a onk k' est so on tchvå). >> bouter haydaday: må bouter, ovrer come on halcotî.

håye [f.n.] 1. rîlêye di bouxhons, sovint rtaeyîs, ki recloyèt on tchamp. L' ivier a sovint djowé ås mayes ; Asteure, il èva hinkeplink il èva ådtriviè des håyes Mins il a pierdou totes ses kinkes (G. Havelange). Les håyes ridoxhèt d' årdispenes. On dit eto: håbe. F. haie. >> taper l' cote sol håye: a) cwiter les ôres, tot djåzant d' on curé, d' ene beguene. F. se défroquer. b) rinde si demission, tot djåzant d' on politikî u d' èn ôte responsåve. F. rendre son tablier. >> Sôte, Mirôre, houte des håyes et des bouxhons: kimande des macrales a leu ramon, po k' i les emoenne dins les airs. >> Våt mî èn oujhea e s' mwin ki deus sol håye: våt mî wai d' tchoi k' on-z a ki bråmint d' tchoi k' on a nén co, et k' n' årè motoit måy. Franwal: ahåyant po: "un tiens vaut mieux que deux tu l'auras". 2. rîlêye d' ôte tchoi. Ene håye di brikes. I metént les frexhès brikes a håye por zeles souwer divant d' aler å for Motî d' Bastogne. F. rangée. 3. bwès k' on-z î va côper des åbes. Il a metou ene håye a blanc. Ene boune håye, ça dene ene coide di bwès a l' åre (Motî d' Bastogne). On dit eto: rasse, taeye, virêye. Loukîz a: hé. F. bois, bosquet, futaie, taillis. >> Les håyes et les bouxhons schoûtèt: dijhêye po k' on s' dimefeye di çou k' on dit, k' i gn a des djins kel pôrént ôre, et vos fé do toirt. Franwal: ahåyant po: "les murs ont des oreilles". Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "hagja" (minme sinse), 1100. | hayon [o.n.] 1. bwejhêye. Loukîz a: håyner. F. paravent, abri, coupe-vent. 2. botikea d' on martchotea, waeranteye pa ene bwejhêye, la k' il î vind ses martchandijhes al tere. Loukîz a: håyner. F. échoppe. 3. pitite barake sins meurs,djusse avou des bwejhêyes. Loukîz a: cahoute. Loukîz a: Les Hayons. F. hutte. Etimolodjeye: cawete -on. | hayete [f.n.] pitite håye, pitit bwès. >> A hayete: no d' ene plaece di Mårcin. Etimolodjeye: cawete -ete, avou candjmint d' voyale.

hayete, hayetmint rl a: schayete \ schayetmint.

hayèye rl a: schayeye.

hayî, håyî rl a: schåyî.

hayîme rl a: haeyeme.

hayîne rl a: haeyeme, rl a: hinne.

håyner 1 I. [v.c.] 1. stårer (al tere, so ene tåve) po bén mostrer. Li rôleu håynéve todi ses cayets sol soû d' l' ouxh. Gn aveut, la håyné, del toele, des norets et totès sôres di martchandijhes d' ônaedje (H. Forir). Melaneye vént håyner ses martchandijhe dissu l' candlete (G. Havelange). rl a: dihåyner. F. étaler, exhiber, faire étalage de, exposer en vente. >> t' irès håyner des bloukes: dijhêye a onk (ene) ki n' vout nén bouter ni studyî (tot ratuzant les pôvès femes ki rifjhént les bloukes sol plaece sint Lambiet a Lidje). 2. bén mostrer po vinde. Les botikes avént håyné leus pus belès afwaires (ramexhné pa L. Remacle). Ça a dmoré håyné des moes å long sins trover atchteu. E s' botike, i håynéve totes sôres di vîs rahisses (E. Dethier). Et vola k' on djoû des ceréjhes lujhèt so ene pitite baguete håynêye a ene hobete (L. Lagauche). Çoula n' est bon k' po håyner (H. Forir). F. exposer, mettre en évidence, mettre en étalage. 3. bén mostrer (ene sacwè d' bea, k' on ndè fir). Gn aveut shijh assîtes di stin, håynêyes ås deus costés do vî bondiu (L.J.L. Lambillion). Dins l' prumire tchambe, les fuziks sont håynés: c' est l' lodjmint des sintineles (E. Wartique & E. Thirionet). F. arborer, montrer avec ostentation, faire parade de. >> håyner s' tiesse po vinde si cou: si gåyoter po-z assaetchî les omes. F. parader, se pavaner. 4. dire, mostrer a tertos. Ni vén nén co håyner çoula avå les voyes (ramexhné pa L. Remacle). F. révéler, dévoiler, divulguer, étaler sur la place publique. 5. afitchî so waitroûle. Li noû sistinme di manaedjmint des fontes "fontconfig" est on foirt bon sistinme, ki saye di trover å mî les fontes k' i fåt po håyner on tecse, sorlon li lingaedje do tecse (P. Sarachaga). F. afficher. Ing. to display. 6. sitramer. Vos håynez do fôraedje tot l' long d' vosse voye. rl a: cossåyî, cossemer, sitårer. F. disperser, éparpiller, mettre en désordre. 7. sitramer et piede (des usteyes). I håynêye todi ses ostis. F. égarer. 8. furler (des cwårs). Il a håyné tos les liårds di ses parints. Il ont håyné leu patrimoenne. F. gaspiller. II. si håyner [v.pr.] 1. si mostrer avå les voyes, bén gåyotêye (tot djåzant d' ene feme). Ele ni fwait nén bén di s' håyner insi (H. Forir). Les Janes, les Djetrous, les Elizes Si håynèt so les soûs d' l' eglijhe Avou leus pus beas falbalas (A. Ramet). F. étaler ses apas, s'afficher, se montrer, parader. 2. s' afitchî so waitroûle. Ene aroke tot l' minme... li programe "DICT" èn ricnoxhe nén les letes foû ASCII; do côp, "afront" eyet "afronté" c' est l' minme por lu; ça fwait k' i gn årè adon des intrêyes "parazites" ki s' vont håyner pa des côps (P. Sarachaga). F. s'afficher. 3. si piede. Nos estans håynés. rl a: si forvoyî. F. se fourvoyer. 4. si dire inla, tot djåzant d' ene rîle. Li principe d' Archimede si håynéve insi. F. s'énoncer. Disfondowes: hauyner, agn'ler, auyner, auynè, ay'ner, aynè, augner, augnler, augni, haugn'gner, augn'ner, haugner, haugnè, haugnî, hâyner, hâner, hauner. Vîs scrijhas: hayeneir, xhânez. Etimolodjeye: viebe fwait sol mot hayon. | håynêye [f.n.] çou k' est håyné po-z esse vindou. rl a: håynaedje, håyneure. F. étalage. Disfondowes: ay'léye, hauynêye. | håynaedje [o.n.] 1. no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) po les viebe "håyner" et "si håyner". On bea håynaedje sieve li martchand (H. Forir). Gn a del djin padvant si håynaedje di fruts et legumes (C. Binamé). Di lyi dire ses cwates verités al banke, c' esteut on bea håynaedje divant les djins. F. étalage, étalement, éparpillement, exhibition, exposition, mise en évidence, mise en étalage, ostentation, parade, révélation, dévoilement, divulgation, extension, déploiement, dispersion, éparpillement, désordre, pêle-mêle, gaspillage, dépense ostentatoire, énoncé. 2. (pus stroetmint: mot d' éndjolisse) dins les sistinmes wice ki les purneas polèt esse håynés so des waitroûles diferinnes, ou so des sessions diferinnes d' ene minme waitroûle, on "håynaedje", c' est ene waitroûle eyet session bén dnés. Ingl. display. F. display, affichage. Disfondowes: ay'nâdje, haugn'gnèdje, hågn'nèdje, haugnèdje, hâgn'nèdje, hânèdje, auwinaedje, haugnadje, augnadje, hauynèdje. Vîs scrijhas: hâgnnech, xhâneje. | håyneu, håyneuse u håyinresse [o.f.n.] li ci (cene) ki håynêye ene sacwè. rl a: martchotea. F. étalagiste, montreur, marchand ambulant. Disfondowes: hågneus, hâneur, hågn'neu, hauyneu(se), hauyin'resse. Vî scrijha: xhâneur. | håynåd, håynåde [addj. & o.f.n.] 1. ki håynêye ses cayets pattavå. Ki ç' gamén la est håynåd, todi, mon Diu ! F. désordonné. 2. ki furlêye les cwårs. F. gaspilleur. Disfondowes: aynaud, hauynaud. | håyneure [f.n.] plaece k' on î håynêye des martchandijhes. F. étalage. Disfondowes: haugn'gneure, haugneure, hâgn'neur, haugn'neure, hauyneure. | håynåve [addj.] 1. håyné (êye). Tot esteut håynåve dins l' måjhon cwand dj' a intré. C' est ene sins aleure, si måjhon est todi håynåve. F. dispersé, étalé, en désordre. 2. (mot d' éndjolisse) ki pout esse håyné (so ene waitroûle). Disfondowes: agn'naule, agn'naule, agn'gnaule, ay'naule, hauynauve. | håyinreye [f.n.] tos des cayets håynés håre et hote. Li Rolin end a fwait ene di håyinreye avou les cojheas d' four. F. éparpillement. Disfondowes: ayèn'rîye, hauyin'rèye.

håyner 2 I. [v.c.] 1. mete ene håye (ene bårire, des coxhes) po bårer on passaedje. Il ont håyné leu passaedje; les vatches n' irént pus ddja eviè (ramexhné pa L. Remacle). rl a: ehåyî. F. obstruer, barrer, fermer, barricader. >> håyner ene moussete: (v.m. d' tindeu ås tchampinnes) "alårdji" ene ployrete tot metans des coxhetes sol costés po-z espaitchî l' tchampinne di passer l' tiesse på dfoû. Ci moussete la n' est nén bén håynêye (ramexhné pa L. Remacle). 2. sitinde. Li så hågne ses brantches disk' å vivî. Voci vola, on crawieus noejhî håynêye ses brantches dou çki les noejhes pindèt e trokes (J. Calozet). F. étendre, étaler, déployer. II. [v.s.c.] 1. esse lådje, gros, bén parexhe. I håynêye co todi, ci vea la, mågré k' il a stî malåde (ramexhné pa L. Remacle). >> I n' håynêye nén pus k' on wandion so ene boûkete: c' est onk k' est mwinre, on maigurlin. F. quantité négligeable. 2. parexhe. Gn a des djins ki volèt håyner pus k' i n' sont (J.B. Bastin). Insi dj' aprindrè çou k' les båsheles si metèt so l' coir pol fé mî håyner (J.B. Bastin). Nosse noû recteur håynêye moens k' les sierveus (J. Bastin). rl a: ôner. Disfondowes: hâner, hauner, hauyner. Etimolodjeye: bodje "håye", raptitixhante cawete di viebe -ner. Coinrece Hôte Årdene. | håyinmints [o.n.t.pl.] (v.m. d' tindeu ås tchampinnes) coxhes di djniesses u d' beyôles metowes po håyner ene moussete. Disfondowes: hân'mints, hauyin'mints. | håynûle [addj.] gros, lådje. F. volumineux, gros, étendu. Disfondowes: hânûle, hauynûle. Vî scrijha: xhânul.

håynete schåynete [adv.] sins tchicter. Por lu, fåreut tchoezi, schåynete et platezak, li walon d' on viyaedje do miercorin del Walonreye (L. Mahin). F. carrément. Etimolodjeye :nbsp;:nbsp;: ricomprindaedje del ratourneure "fé håye nete". | håynetmint schåynetmint [adv.] schåynete. Dji n' vou pus vey ci guintche la dins les buros avou mi ome; et ki s' i nel vout nén fote a l' ouxh, dji frè greve do lét, schåynetmint (L. Mahin). On dit eto: platezak, cråndimint.

håze [f.n.] frumele do live. On cou-d'-tchåsse di pea d' håze, On djilet di pea d' tchet, On tchapea di pea d' vea... (tchanson "Piron n' vout nén danser").

hazer [v.c.] mezurer tot rotant. Et i cminça a hazer et borner les bokets, a pårti do mitan do viyaedje (L. Mahin). On dit eto: mezurer a l' live, rl a: håze). | hazêye [f.n.] ascoxheye. Dji nos catchrans mo bén dirî ces spenes la, wai, et dji n' avans ki kékès hazêyes a fé po intrer al cinse (G. Lucy). Li lieutnant s' a tot douçmint afranki, et avancî di sacwantès hazêyes (Georges Michel). F. grand pas, enjambée.

hazete u hazale [f.n.] (v.v.m.) hestrele. Disfondowes: hazète, hazale, azète, azèle. Etimolodjeye: raptitixha fwait sol disfondowe "hasse" (hesse).

hé 1 [f.n.] (v.v.m.) pôve tere, sovint avou des brouhires. rl a: Manhé. F. lande. Ny heid. Ingl. moor. >> Li Hé Chwaplete: no d' ene plaece d' Ôtchamp.

Hedreye (la-minme: Hèdrèye) I. [n.pl.] hamtea d' Wahå, e F. Hedrée. II. aiwe k' î court. Vîs scrijhas: lineras super fluvium Chandregia (770), Hendrees (14inme sieke). Etimolodjeye: gayel "cand-ara" (blanke aiwe), pal voye do tîxhon (shoflêye H); cawete -eye, amon les cis del Blanke aiwe.

hègne rl a: xhiner.

hègnî rl a hagnî.

Hembach [n.pl.] hamtea des viyaedjes tîxhons vîs-bedjes do payis d' Vervî. | Hemurlin, inne [n.dj.] dimanant(e) di Hembach.

hena 1 [o.n.] vere (a gote, a vén, a bire). I buveut doze henas d' bire so les doze côps d' meynute. Ni m' fijhoz nén boere do vén, Cwand dji voe on hena, Li tiesse mi toûne dedja, Come on molén a vint (De Harlez). rl a: hûfion, cålice, tchiket. F. verre, coupe, gobelet. >> boere a plin hena: boere bråmint (del gote). >> c' est on hena d' veule: c' est on malådiveus, on tchêtchiveus. F. chétif. 2. çou k' n a divins ç' vere la. Tapoz mu on hena d' peket, si vs plait (H. Forir). Disfondowes: hèna. Coinrece payis d' Lidje. Etimolodjeye: tîxhon "hnap", "knap" (vere di diferinnès sôres). | hentea [o.n.] pitit hena. rl a: tchiket. | henter [v.s.c.] boere bråmint. | henté, êye [addj.] sô(le). Après kékes henas, il esteut tot henté (E. Dethier). F. pompette, émêché(e). Disfondowes: hèn'té, hèn'dêr.

I buveut doze henas d' bire so les doze côps d' meynute (dessinaedje da L.M. Carpentier)

hena 2 [o.n.] plante ki rampe so tere, et ki l' fleur, blanke u rodje, a l' fôme d' on vere a vén. rl a: bôvale, rampioûle. F. liseron. >> blanc hena: hena a blankès fleurs, e latén sincieus Convolvulus sepium. rl a: rampioûle de håyes, blanke rampioûle. >> rodje hena: hena a rodjès fleurs, ki vént come crouwå dins les dinrêyes, e latén sincieus Convolvulus arvensis. Etimolodjeye: sitindaedje do sinse di "hena 1" (minme fôme).

blanc hena (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

hèndêr rl a: henter.

hépaye, hélovrèdje rl a: hait-paye, hait-l'-ovraedje.

hepe [f.n.] grosse hatche. Dji lyi find l' tiesse d' on côp d' hepe, el ci ki m' vôreut aprinde èm mestî d' boskiyon (R. Painblanc). rl a: abatrece. Disfondowes: hèpe, èpe, hape, ape. Etimolodjeye: vî tîxhon "hapja" (minme sinse). | hepiete [f.n.] 1. pitite hepe rl a: hatchete. F. hachette. 2. longowe hatchete eployeye e l' Afrike po-z afroyî des voyes dins les bwès, ou po tower eyet discôper les innmis. I gn a, come di djusse, des gueres di såvadjes k' on s' discotaeye a côps d' hepiete, et des gueres di civilizés, k' on rascråwe des meye et des meye di djins d' on seul côp (W. Bal). F. machette. Disfondowes: apiète, hapiète, hapiate, apiate, hèpiète, èpiète, aplète.

hepe: ene hatche (divant), ene hepe (dirî, sol blokea di dvant); ene pitite rodje hepiete (sol blokea did padrî) (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

here [o.n.] djonne here: rl a: djonnere. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do tîxhon "heer, Hehr" (ome, monsieu) rl a: menir.

hére rl a: haire.

herer [v.c.] tchôkî, sititchî. Nos vikans co trop sovint avou les croeyinces ki les diyalectolodjisses walons nos ont heré el tiesse (L. Hendschel). rl a riherer. F. fourrer.

herî [v.c.] bouter (ene sakî) a fé åk.

herike [f.n.] 1. minêye (pitite maladeye, des cenes k' arivèt sovint di l' ivier), copurade avou del schite. 2. (imådjreçmint) laid moumint a passer. F. mauvaise passe. Coinrece Payis d' Vervî.

Hèrlake rl a: Djerlaxhe.

hertchî I. [v.c.] 1. trinner (ene sakî, ene sacwè) al tere, tot fjhant ene foice. Les adjants hertchèt l' sôlêye el pote (J. Wisimus). Il ont rescontré nosse yedresse L' ôte feye, ki rwaitive a ses biesses. I vos l' ont apougnî pal tiesse Et s' l' ont hertchî dins ene djiniesse (J.C. Benoît). Cologne, Bassindje et Djhan l' Banslî ! Vos årîz bén mî fwait do braire Ki l' diale les hertchaxhe en infier (Marian de St Antoine). Pocwè don avént i hertchî des adjeyantès pires des kilometes å lon afîsse di dressî leus menirs et leus dolmens ? (J.P. Dumont). Afeye, li coshet dmoréve so s' cou et s' mwaisse el diveut hertchî (J.P. Dumont). rl a: ahertchî, ehertchî, kihertchî, rahertchî. F. traîner, emmener, tirer, haler. >> hertchî ses pîs: trinner ses pîs, tot rotant (télfeye po-z aler tot doûçmint, esprès). Il esteut måvlé et, come Lorint esteut dvant lu, i s' leya aler et hertcha ses grands pîs bin lon padrî (A. Lenfant). F. traîner les pieds.. >> hertchî a råye-cou: trinner (ene sakî) so s' dirî. I l' aveut prin pås deus pîs et i l' aveut hertchî a råye-cou dins les sticots d' djinesses. >> hertchî on bwès°. 2. saetchî målåjheymint ene sacwè d' foirt pezant, ki rôle, u ki flote. Li tcherete k' ele hertchive esteut ossu rapîçtêye ki s' harnaxhaedje ranucté d' coides (L. Lagauche). Les ôtes dissipes arivént avou l' batea, etot hertchant l' filet d' pexhons (Sint Djhan, rat. pa J.M. Lecomte). F. remorquer, tracter. >> hertchî ene berlinne: saetchî on vagonet al mwin, el hoyire. 3. assaetchî (ene sacwè) tot l' fijhant trinner on moumint (avou ene fortchele, on rustea). Avou ene fortchete, i hertchive les deus djaenes d' oû et les gros truks, et i spotchive ttafwait dins si assîte. rl a: råvler, aråvler. F. racler, enlever. 4. (imådjreçmint) prinde toltins avou lu, prinde avou lu ene sacwè ki vos ahale. Nos hertchans tertos nos ptitès mizeres. Matante, si vos vloz do vinaigue di peme, dji vs è rmetrè on cantea :: Nonna, dji n' vou rén hertchî avou mi ! (R. Dedoyart). F. traîner, trimbaler. >> hertchî a s' cou: aveur toltins drî lu (des sakîs, des sacwès k' on freut bén sins. I hertcheye tos costés ses efants a s' cou. Come les ôtes, dji hertcheye a m' cou on vî mehin k' on lome li lwè do talion, ki mes niers ravikèt a fwait ki m' cervea el pîtlêye (R. Brialmont). II. [viebe a nén metou coplemint] (mot d' hoyire) hertchî, u poûssî on vagonet avou del hoye u des edjåjhes, del taeye disk' al cadje pol moenner evoye. Francès d' walonreye "hercher". >> hertchî al voenne: saetchî evoye li hoye. >> hertchî al pire: saetchî les pires evoye. >> hertchî al berlinne, å batch, å gayot: a l' asulon del sôre d' indjén po tcheryî. III. [v.s.c.] 1. råvler, rusteler. Dji n' fjha k' on sôt disso m' rustea Po hertchî dins ses boyeas (J.C. Benoît). F. ratisser, râteler, cureter. 2. trinner a tere. Vosse robe hertcheye al tere. Ké becane: li rowe di dvant si disgonfele; li tchinne a dedja potchî djus troes côps, et dins les dischindêyes, i m' fåt leyî hertchî mes pîs al tere, paski les frins n' vont nén (Y. Paquet). F. traîner, racler, frotter, toucher le sol, pendre jusqu'à terre. >> aveur ene djambe ki hertcheye: xhaler ene miete. On dit eto: haetchî l' djambe. >> aveur on bwès° ki hertcheye foû di s' faxhene. 3. aveur ene rowe ki frote, èn nén bén rôler, tot djåzant d' èn ekipaedje. Vos avoz vosse rimåke ki hertcheye. F. frotter, freiner. 4. trinner on djoû di dpus ki çou k' gn a dins les årmonaks, tot djåzant del viye lune (adon, li moes d' lune a 30 djoûs estô d' 29). Li lune hertcheye, les Muzulmans front co cwareme dimwin. 5. aler d' cresse, tot djåzant d' on meur, d' ene paroesse. Vosse måjhire hertcheye. Ene fouwire ki hertcheye. rl a: clintchî, haetchî. F. pencher, s'incliner, devenir oblique, s'infléchir. 6. (ås måyes) bodjî ene miete foû di plaece, et k' on n' pout nén, divant d' djouwer (po esse pus près, u po distourner ene aroke). F. se déplacer. 7. hawter. On hertchive come çoula, royon après royon, sorlon les manires des sårteus (S. Fontaine). On dit eto: crocter. F. houer, labourer, gratter le sol, scarifier, herser. IV. si hertchî [v.pr.] 1. si trinner. Ni leyîz nén li ptit s' hertchî al tere. Gn aveut des plaeces k' i s' divént hertchî so leu vinte télmint k' el passaedje divneut stroet (A. Marchal). F. ramper, se traîner. 2. ariver målåjheymint. Les rinnes kimincént pa rlever l' tiesse foû des sankes, pu ele sitindént leus grandès pates po s' hertchî å boird di l' aiwe (G. Pècheur). Li vî ome tot moussant dins li ptite oto: on va waitî di s' hertchî ladvins. F. se hisser. Etimolodjeye: tîxhon "herke" (grand rustea). | | hertcheu, hertcheuse u hertcheyresse [o.f.n.] 1. li ci (cene), li biesse ki hertcheye ene sacwè. C' esteut-st ene grande tcherete a tchéns hertcheye pa deus hinguès rossêyès biesses ki n' polént cåzu pus hop; ene grosse vwès d' ome ecoraedjive les hertcheus : alez ! hay ! måssîtès curêyes ! (J.P. Dumont). F. bête de somme, haleur. 2. (vî mot d' houyire) ovrî ki hertcheye (u ki poûsse) ene berlinne, on galiot, on batch. Les indjenieurs, c' est des foteus d' imbaras, i sont pus biesses ki l' dierin des hertcheus (G. Fay). >> batch di hertcheu: foirt pitite caisse, po mete èn ectolite di tcherbon, montêye so patins u so rowes, po tcheryî å tcherbon dins les foirt bassès taeyes. Li hertcheu å batch hertcheye si batch padrî lu avou s' burtele. Li hertcheu al berlinne tchôke si berlinne divant lu (ramexhné pa J. Haust). Mi pa esteut hertcheu ås batchs å Maket (L.J. Alexis). F (Wallonie). "hercheur". | hertchaedje [o.n.] 1. no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "hertchî" eyet "si hertchî". Li hertchaedje est åjhey so cisse pavêye ci. Loukîz a: tcheriaedje, trinnaedje. F. traînage, tirage, halage, roulage, charriage, "herchage", traction, remorquage, transport, déplacement, raclage, ratissage, enlèvement, frottement, freinage, inclinaison. 2. (mot d' houyeu) plaece ki les hertcheus passèt. On målåjhey hertchaedje å batch (ramexhné pa J. Haust). F. voie, passage, parcours. | hertcheye [f.n.] 1. longue traece k' on voet al tere, leyeye pa ene sacwè k' a stî hertchî, u ki s' a hertchî. Li voye esteut tote coviete d' ene hertcheye di tere (E. Dethier). On dit eto: trinnêye, hetche, hertchåde. F. traînée, trace. 2. (djeu d' boutchon) tchessaedje evoye del pire di l' ôte, ki s' a vnou rashir sol vosse, tot près do boutchon, tot bouxhant dso avou ene deujhinme pire da vosse. T' as l' droet do fé ene hertcheye (J. Wisimus). F. dégagement. | hetche [f.n.] 1. hertcheye. F. traînée. 2. passêye d' on lumçon. F. trace. 3. gretaedje al tere avou s' pî, po mete ene rimåke. F. marque, repère. Etimolodjeye: sivierba di "hertchî". | hertchåde [f.n.] hetche, hertcheye. F. traînée, trace. | hertchire [f.n.] 1. djins ki vs shuvèt todi, ki vos hertchîz todi avou vos; sacwè ki trinne padrî vos. Il a ene bele hertchire après s' cou. F. escorte, suite, détachement. 2. paskeye ki n' finixh måy. C' est ene bele hertchire ki t' contes la (ramexhné pa L. Remacle). Loukîz a: sipoûle. F. histoire interminable, saga, narration. | hertchoe [o.n.] ahesse ki sieve a hertchî, et aprume: a) po hertchî l' pourcea, del plaece k' on l' a touwé eviè la k' on l' va broûler. b) po hertchî les gades di four sins les dismantchî. F. traîneau.

hesse [f.n.] faw. C' esteut ene bele grosse hesse di dpus d' cint-z ans, li cene k' il ont dvou abate. >> Divant les Hesses: no d' plaece di Transene. F. hêtre. Etimolodjeye: tîxhon "hister" (hestrele). Disfondowes: hesse, esse, hasse, asse, hêsse, êsse. Gm. hète. Tch. hate. | hestrele [f.n.] fawale (pitite hesse). Li bixhe s' a stî rmete dins les hestreles. Les fayenes toumèt a tere, et l' anêye d' après, t' as des hourêyes di hestreles. F. jeune hêtre. Disfondowes: hestrèle, estrèle, astrèle, estrale. | hestrea [o.n.] hestrele. Les fetchires ont stofé les hestreas: gn a noûf so dijh k' ont souwé so pî. Disfondowes: hestrê, hastrê, (hestia, estia).

hesse: tronce di hesse (poirtrait saetchî pa L. Defawe).

hesse: Sitramaedje di "faw" eyet di "hesse" e walon d' 1935 (rarindjî d' ene mape ALW).

hesse 2 rl a: schaesse.

Hesta [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Herstal, divnou intité. Vî scrijhas: Cheristallius (718), Haristal (777). Etimolodjeye: aplacaedje di deus mots tîxhons "harja" (årmêye) + "stal" (sitåve), sitåve di l' årmêye. | Hestatî, Hestatresse [n.dj.] onk (ene) di Hesta. Tchårlumagne, c' esteut-st on Hestatî (D. Boverie). Disfondowes: Hestatî, -resse, Hestalî.

hete [f.n.] peclêye. rl a: cåkêye. Dj' a ene hete di pîces di teyåte e m' gurnî (L. Demarche).

hète rl a: schete.

heu rl a: hoûs.

heure 1 xheure [f.n.] gregne. F. hure. >> el Heure: no d' ene plaece di Rtene. >> Al viye Heure: no d' ene plaece di Måmdey. Etimolodjeye: tîxhon scur, schuur, Schauer (minme sinse). Coinrece Payis d' Lidje.

heure 2 [f.n.] sitamêye crinire des singlés. F. hure. Disfondowes: heure, hure, hëre, ure, ëre. | hourêye [f.n.] 1. pitit crestea des deus costés d' ene voye, d' ene aiwe. F. talus. >> fé les pôs dins les hourêyes: tuzer ene sacwè ki n' si pout. F. bâtir des châteaux en Espagne. >> hourêye di nive: consire. 2. troclêye di sacwants bouxhons. ene hourêye di côrîs°. rl a: toupet. F. bouquet. 3. hôts åbes plantés tot do long d' on tchmwin. F. rangée, drève. | hourlot [o.n.] 1. pitit coshet racoulot, sovint avou des poys ki hourixhèt. Li dierin del niyêye, on djheut li hourlot. 2. pus djonne efant. F. benjamin. >> Li Hourlot: roman da Dieudonné Salme (1888). Disfondowes: hourlot, houlot. Coinrece payis d' Bastogne & Hôte Årdene. | hourlea [o.n.] hourêye (talus). On-z aveut avadjî l' hourlea po poleur aler a nosse tchamp. (H. Forir) est boirdé pa cwate gros hourleas: li Porea, l' Horzea, li Fayijhea et Tchantî (Louis Grandmont). >> Inte les hourleas: no d' ene plaece di Mårcin. >> e Gros Hourlea (so plaece: ouria): no d' ene plaece di Céle. Disfondowes: hourlê, oûrlê, horlê, houria; vî scrijhas: hurleaz (1609). | houreus, e [addj.] ki fwait houri (dressî les poys, di peu, di froed). Les swerêyes estént bråmint pus houreuses (Guillaume Smal). rl a: friskete. | hourete [f.n.] 1. pitite heure. 2. sôre d' oujhea d' nute avou come ene pitite heure so s' tiesse. F. chouette. 3. pitite faxhene fwaite avou li dbout des coxhes, copurade les rames di beyôle. On dit eto: veloûte.

Heuzeu [n.pl.] pitit viyaedje del Walonreye, k' a todi stî coplé a Cerexhe, en ene signorreye dizo l' Ancyin Redjime, pu ene comene di Beldjike, Cerexhe-Heuzeu, disk' ås grands rebanaedjes di 1970. Croejhete: Li Heuzeu n' a pont d' dramatike. Dj' a stî vey å Heuzeu po lzès rtrover. Rilidjon: tchapele Sint Lorint, mins li pårotche est a Eglijhe Sint-z-Andrî a Cerexhe. Vîs scrijhas: Husoir (1234). Etimolodjeye: walon hoûssoe (bwès d' hoûs).

heuzî rl a: hoûs \ hoûssî.

heuzrê rl a: hoûs \ hoûssea.

Heve [n.pl.] viyaedje del Walonreye, e F. "Herve". >> ban d' Heve: Heve avou les viyaedjes di Batice, Bolâ, Li Tchêneu, Tchårneu, Grand-Rtchin, Djulémô, Hinnlesse. >> Payis d' Heve: payis metou inte Vervî et Eupen, inte les Forons et l' Årdene, cnoxhou po si aclevaedje di vatches a laecea et ses plantisses di pemîs et d' poerîs, eyet leus prodûts: fromadjes (rl a: rmodou), sirôpe. >> fé magnî (a ene sakî) do froumadje sins vey Heve: lyi fote ene dobleure (bouxhî sol lu). Istwere: Metowe å fén mitan do vî dutchî do Limbork, Heve a stî cåzu mwaisse-veye di ç' dutchî la do tins des Otrichyins. Al revolucion braibandresse (1782), et ås deus risdjocaedjes di l' Impreu, les Hevurlins tenront tchaeke côp avou les Otrichyins. | Hevurlin, Hevurlinne [n. dj.] dimanant(e) e payis d' Heve; rl a: -urlin. Disfondowes: Hêvurlé, ène, Hêvurlin, èn.ne. | hevurlinne [f.n.] (vî mot) mwais toubak. Disfondowes: hêvurlène, hêvurlin.ne.

hèyåve rl a: haire.

heyî [v.s.c.] tourner l' viyaedje po ene dringuele, come li vout l' dujhance. Les efants alént heyî et dner des nûles azès djins po-z aveur ene çanse (Albert Lovegnée). On dit eto: porcachî. | heye [f.n.] dringuele k' on dmande ås djins cwand on va heyî. Ene pitite heye, nosse dame, s' i vs plait. | heyaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "heyî". >> heyaedje pol leu: toû do viyaedje po ene dringuele d' onk k' aveut touwé on leu. Coinreces Payis d' Lidje & Hôte-Årdene.

hêyî rl a: schåyî.

hî rl a: schî. F. soc.

hiede [f.n.] 1. tropea d' vatches, di bixhes. F. harde, troupeau. >> live di hiede: sistinme d' eredjistrumint des biesses d' aclevaedje (vatches, tchivås) tracêyes. Ingl. herd-book. Disfondowes: yède, yêde, hèrde. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "herda" (minme sinse). | hierdî u hiedresse [o.f.n.] 1. li ci ki moenne li tropea del comene ås tchamps dins les bwès, les fagnes, u dins les tchamps après l' 15 d' octôbe. Les fêyes di Bietris avént ene vatche et ele li metént avou l' hiede do viyaedje et payî l' marinde å hierdî, li djoû k' c' est zels a l' nouri (Yves Gourdin). 2. efant ki va moenner les vatches a waide (divant les eclozeures). Il ont rescontré nosse hiedresse L' ôte feye, ki rwaitive a ses biesses (J.C. Benoît). rl a: sicalot, bierdjî, poirtchî. F. pâtre. >> Li ptit hierdî: no d' on live da Louis Lagauche. Disfondowes: yèrdî, yèdresse, hyerdî, hèrdî, yèrdî, èrdî, èrdiè, hêrdî, yêrdî, érdî, hêrdiè, yârdî, yardî; miersipepieuzmint el mape A.L.W. 9.4 ey el notûle ALW 9.7. | hierdåd hierdå [o.n.] la ki l' tropea d' biesses des ptitès djins d' on viyaedje, k' on hierdî cominå aléve moenner ås tchamps, pout passer. rl a: hierdåvoye. >> Pazea do hierdåd: no d' ene plaece di Nåwinne. | hiedlêye u hierdulêye [f.n.] 1. grande hiede. 2. troke di djins, di biesses. Il avént des hiedlêyes d' efants. Disfondowes: yèdlêye, yèrdulêye, hardëlrîe, harzulée, hèrdulée.

hierdåvoye [f.n.] (v.v.m.) voye ki l' hierdåd passéve po-z aler ås tchamps. >> Li Hierdåvoye (la Hêrdovôye): vî no d' plaece d' Ôtchamp. Etimolodjeye: mot d' acolaedje addjectif (hierdåve) + no (voye), rl a: tcheråvoye.

Hiewerdang rl a: Haberdji.

higne ((a) higne et hagne) [advierbire] todi e margaye. Viker come tchén et tchet, c' est esse a higne et hagne (R. Viroux). rl a: cohigne. Etimolodjeye: mot rfwait so "hagne" sol piceure di "rif raf", "tchik et tchak", evnd.

hiket [f.n.] houbonde (pitit moumint).

hilete rl a: xhilete \ xhilter.

hiltè rl a: xhilete \ xhilter.

himpaye rl a: hait-paye.

hina [o.n.] 1. djouwet d' efant, fwait d' ene fotche di bwès et on cawoutchou, po hiner ene pirete å lon. rl a: lance-pire. F. lance-pierre, fronde. 2. åre did dinltins, fwaite d' on corion k' on mete ene pire didins, el fé tourniker et l' hiner. David a touwé Goliyate tot lyi esnondiant ene pire avou si hina. F. fronde. Etimolodjeye: cawete -a des ptitès usteyes. Coinrece payis d' Lidje.

hina: avou pår ene trop grosse pire (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

Hinch, so plaece: Häischel [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Heinsch, en almand, Heischlingen, rebané avou 6700 Årlon; vî limero del posse: 6713. On-z a fwait des tchalets a Hinch. Lingaedje do payis: lussimbordjwès. Porcintaedje del djin ki cåze lussimbordjwès e 1978: 50 åcint. Vis scrijhas: Heuselles (1219), Heislingen (1624). Etimolodjeye: bodje Hims (no d' djin), cawete lussimbordjwesse "-el", racourtixha di "-elingen" (les cis did mon l' pitit Hims).

hiner [v.s.c.] taper å lon. C' esteut l' galant da Dzirêye, ki Djan aveut-st on djoû prin pa l' pea des rins et hiné sol pavêye (M. Hicter). rl a: djeter, wignî, esnondyî, rouwer. F. lancer. >> si hiner e cwate: fé tot çou k' on pout. Ni t' tracasse pus; dji m' va hiner e cwate, ti vas vey (A. Maquet). Coinrece payis d' Lidje.

hiner evoye [vierbire a spitron, a coplemint] taper evoye. Pout on prinde li loukeure et l' tinrûlisté, et tot hiner evoye? (R. Brialmont). Coinrece Payis d' Lidje.

hinêye 1 [f.n.] nodeur tapêye å lådje. Les souwêyès fleurs, tot petriyant sol feu, tapént pattavå ene hinêye di foumire ki vs prindeut al goidje (L. Mahin). F. bouffée, émanation, exhalaison, effluve, relént.

hinêye 2 [f.n.] houbonde (pitit moumint).

hinne [f.n.] haeyeme. I gn a todi yeu ene hinne etur zels (R. Hostin). F. haine. Disfondowes: hingne, èn.ne. | hinneus, e [addj.] k' a del hinne eviè les cîs k' i (ele) voet evi. rl a: haeyåve. F. haineux, -euse. Disfondowes: hingneus, èn.neus(e). | hinniveus, e [addj.] ki mostere tofer si hinne eviè les cis (cenes) k' i (ele) voet evi. Les djins do viyaedje estént bråmint moens hinniveus ki dvant avou leye (L. Mahin). rl a: haeyåve. F. haineux, -euse, malveillant(e), vindicatif, -ive.

-hinot, e [cawete] sieve a fé l' no des dmorants di sacwants viyaedjes ki finixhèt pa -han: Frohinot (Frôhan), Bohinot (Bôhan), Pophinot (Pophan). rl a: -idjot. Disfondowes: inot(e). Etimolodjeye: les mots avou -han ont yeu pacô on riscrijhaedje oficire avou -ain (Bohain), did la li cawet -hinot, wice ki li H ni s' ôt cåzu nén (Fro.inot, Bo.inot, popinot).

Hinri [n.dj.] 1. pitit no walon, e F. Henry, Henri. 2. no d' famile di Walonreye, ki si scrît, asteure, Henri, Henry, Henrist, Henris. Disfondowes: Hinri, Inri, Anri. rl a: Vî Hinri.

Hinri Crotchet [no d' crodjambot] crodjambot d' åd dilong des aiwes. Li Hinri Crotchet c' esteut ene laide biesse, plinne di grands poys, tote noere, avou ene grosse tiesse, des gros ouys, des grands dints, deus grands crotchets (Paul Siméon). On dit eto: Pépé Crotchet, Mareye Crotchet, Ricotchet, l' ome å havet, l' ome å hé. Coinrece payis di Smwès.

hipe, hipete rl a: schipe.

Hirson [n.pl.] viyaedje di l' Årdene di France, e F. Hirson. Lingaedje do payis: picård. rl a: mape do tchampnwès°.

Passaedje des Almands a Hirson e 1940.

hisse [f.n.] 1. foite peu. Dj' a yeu la ene bele hisse ! 2. (mot d' sicolodjisse) peu d' ene sacwè, todi l' minme. Gn a des cis k' ont l' hisse d' esse resserés, et des cis k' ont l' hisse d' esse å mitan d' ene floxhe di djins. F. phobie. rl a: agorafobeye, clostrofobeye. Coinrece payis d' Lidje.

hiyan ! [mot-brut] criyaedje di l' ågne. F. Hi-han. | hiyanler [v.s.c.] boerler tot djåzant d' èn ågne. On dit eto: braire. F. braire. Disfondowes: hiyanler, iyanler, yanler, yanlè. | hiyanlaedje [o.n.] u hiyanlmint criyaedje di l' ågne. F. braiment.

hiyî [v.c.] schirer. Nos rôlans onk so l' ôte el corote... crak ! dji heye li cou di m' pantalon (L. J. Alexis). F. déchirer. >> pete ki heye: dijheye divant ene sacwè k' on va risker gros. F. à la grâce de Dieu. Coinrece Payis d' Lidje & Hôte-Årdene.

hiyon [o.n.] wague >> Ni vindoz måy li pexhon tant k' naiveye co dvins s' hiyon: i n' fåt nén vinde l' oû k' est co o cou del poye (si vanter d' ene sacwè k' on n' a nén co fwait). Franwal: ahåyant po: ne pas vendre la peau de l'ours qu'on ne l'aie mis par terre. >> On n' atchete nén l' pexhon tant k' naiveye co dvins s' hiyon: on n' atchete nén ene sacwè k' on n' a nén veyou d' ses deus ouys. Franwal: ahåyant po: On n' achète pas un chat dans un sac.

hiyter rl a: xhilete \ xhilter.

hlé rl a: xhlé.

ho rl a: xho.

hô rl a: schô 1.

hobete [f.n.] 1. cahoute (des tindeus ås oujheas, des dwanîs, evnd). Et vola k' on djoû des ceréjhes lujhèt so ene pitite baguete håynêye a ene hobete (L. Lagauche). rl a: guerite. >> hobete di toele: toetea po lodjî padzo. Li djoû di dvant, nos avéns monté nosse pitite hobete di toele å fond d' ene valêye, tote seule å mitan d' on grand pré (Yvonne Gendarme). F. tente. 2. cadje do tchén. Dj' inme mî d' eraler a m' hobete (A. Dewelle). On dit eto: trô. F. niche. 3. pitit botike metou å mitan des voyes. Et vola k' on djoû des ceréjhes lujhèt so ene pitite baguete håynêye a ene hobete (L. Lagauche). Dji n' pou pus sinte les gazetes K' on vind dins les hobetes (Bernard Mirlon). rl a: livreye. F. kiosque. >> hobete ås tikets°. >> hobete ås telefones : botikea k' on î pout aler telefoner. Di flaxhe, c' est ene hobete ås telefones (L. Mahin). F. télékiosque. 4. åvrûle po ratinde l' otobusse. On dit eto: guerite. F. arrêt, abri. 5. dijhea. F. dizeau. Disfondowes: hobète, houbète, houbote, aubète. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "huba" (tchapea), 1800. | hobinete [f.n.] pitite hobete. | hobet [o.n.] pitite måjhon d' plantches. On dit eto: cassene, cambuze, wåmire, måjhinete. F. masure.

hôder rl a: schôder.

Hodi [n.dj.] (vî vî no d' djin) pitit no tîxhon ki rvént sovint dins les nos d' plaeces del Walonreye. Disfondowes: Hodi, Houdi, Hodî, Hôdî, Odi. | Hodister (so plaece: Houdîstè) [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Hodister, rebané avou Rindeu. | Hodimont (so plaece: Hodîmont) [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Hodimont, rebané avou Vervî e 1930. >> So Hodimont: (so plaece: Sodimont, "So Dumont") no d' ene plaece di Djimbe.

Hodî (so plaece: Hôdî) [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Hody, rebané avou Antene. Disfondowes: Hodî, Hôdî; vîs scrijhas: Holdier (1050), Hodrer (1182), Hodieres (1209), Hodires (1379). Etimolodjeye: pitit no Hodi, cawete -î, Hodiyî (les cis Hulthari, les cis Hodi), rispotchî e Hodî.

Hofrê, Hofurlin rl a: Xhofrai.

Hokea, la-minme: Hokê [n.pl] hamtea d' Francortchamp, e F. Hockai. Etimolodjeye: tîxhon "hok" (croupet), cawete -ea, pitit croupet. | Hocurlin, Hocurlinne [n.dj.] onk, ene di Hokea. Etimolodjeye: cawete -urlin.

hole [addj.] 1. ledjire, tot djåzant d' ene tere. Li tere est hole, i gn a nén des groumiotes, i gn årè nén mezåjhe di l' ahener. On dit eto: veule. F. meuble. 2. ledjir, tot djåzant d' èn amagnî. Des bounès holès molès wåfes. F. léger.

hôler rl a: wåler.

holete [f.n.] 1. baston do bierdjî. Les båsheles k' avént fwait leus påkes moennént les pus djonnes; ele tinént ene sôre di holete al procession do Sacramint (B. Louis). F. houlette. 2. riciptoe ås tcherdons. Cwand l' gamén a veyou deus holetes, il a sepou k' il alént ås betråles, po côper ås tcherdons (L. Somme). F. coupe-chardons.

home rl a: schoume.

Hondel rl a: Hondlindje.

Hondlindje, so plaece: Hondel [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e lussimbordjwès Hondel, e F. Hondelange, en Alm. Hondelingen, rebané avou 6780 Messanceye; vî limero del posse: 6707; Ortografeye disfondowe UCW pol posse: Hondel. Lingaedje do payis: lussimbordjwès. Porcintaedje del djin ki cåze lussimbordjwès e 1978: 85 åcint. Disfondowes: Hondlindje, Ondlindje, Ondlandje, Ondlanje, Hon'dël, Hondëling'ën. Vî scrijha: Hondlingen (1480). Etimolodjeye: bodje Hondo (no d' djin), raptitixhante cawete tîxhonde -el, cawete -indje (les cis d' mon li ptit Hondo, li famile do ptit Hondo).

l' eglijhe modiene di Hondlindje (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

hop ! [mot-criya] 1. mostere li movmint d' ene sakî, ene sacwè ki potche. On dit eto: youp, zoup. >> i n' sait pus hop: i n' sait pus hay. 2. mostere on movmint ki s' fwait raddimint. On såverdea voet nosse halene so li stipea et hop ! l' avale sins lumciner (A. Dewelle). hope [f.n.] 1. potchaedje. Potchter, c' est potchî a ptitès hopes. F. saut, bond. 2. cogne del lene fwaite pa on potchaedje. >> a hope: plin disk' al copete, come do grin dins on melea. Bondjoû les noejhes, vla l' Sint-Rmey A hope les clitchet rintrèt Et les crompires rilujhèt.

hore rl a: houre.

hosse-cawe [o.n.] (radoûcixhant mot) hosse-cou. >> blanc hosse-cawe: blanc hosse-cou. Plurial: des hosse-cawe. Disfondowes: hosse-cowe, osse-kèwe, osse-këwe, osse-keûe. Etimolodjeye: no d' acolaedje viebe + coplemint.

hosse-cou [o.n.] pitit oujhea ki hosse tofer les plomes di s' croejhî, e sincieus latén Motacilla spp. Cwand dj' årans des grinnes plin nosse djaive, dit-st i on hosse-cou, dji tchantrans ene tchanson po l' ome k' els a semé (G. Pècheur). F. bergeronnette, hochequeue. >> blanc hosse-cou: li pus corant des hosse-cou ki n' a pont d' djaene, e sincieus latén Motacilla alba. C' est l' seul moxhon noer et blanc avou ene longowe cawe; gn a des dmorants et des passants. F. bergeronnette grise. >> djaene hosse-cou: pitit djaenåsse moxhon passant, k' avént el Walonreye a l' esté, et ki s' tént purade dins les frexhès plaeces, e sincieus latén Motacilla flava. rl a: mônî. >> hosse-cou d' aiwe: pus råle sôre di hosse-cou, avou des djaenès ploumes el djaevêye, e sincieus latén Motacilla cinerea. Plurial: des hosse-cou. Disfondowes: hosse-cu, hosse-cou, osse-cu, osse-kë. Etimolodjeye: no d' acolaedje viebe + coplemint.

Di hintche a droete: blanc hosse-cou Motacilla alba; djaene hosse-cou Motacilla flava, hosse-cou d' aiwe Motacilla cinerea; mape di bodjance do hosse-cou d' aiwe (e djaene: payis d' acouvance; e vete: payis di dmorance; e bleu: payis d' iviernaedje) (Poirtraits hacnés sol Daegntoele).

hossî I. [v.s.c.] 1. berlondjî raddimint. >> aveur li cour ki hosse: esse presse a rnåder. 2. bodjî ey esse presse a s' dismantchî. 3. hossî (å mantche): (imådjreçmint) esse presse a mori. >> i n' hosse nén co: il est co bén po on vî ome. 4. bouter (ovrer) >> vos nel sårîz fé hossî: vos nel sarîz decider a s' bodjî po vs aidî po bouter avou ls ôtes. On a bråmint des djins toumetnant ki divnèt vayants cwand s' adjixh di s' diner do plaijhi; pol resse vos n' les såriz fé hossî (R. Painblanc). II. [v.c.] 1. bircî (berlondjî douçmint). Alez hossî vosse pitite sour. Nos n' avans nén maryî totes les cenes ki ns avans hossî. Vî walon, hossîz mes orayes disk' å dierin djoû di m' veye (N. Defrecheux). Coûtchî so m' vinte, a l' ombe d' ene melêye, dji leye hossî m' sondje (M. Hicter). F. bercer. >> hossî les orayes: esse plaijhant a-z ôre, tot cåzant d' on lingaedje, d' ene muzike. | hosseuse [f.n.] tchanson k' on tchante tot hossant ls efants. Mi mame mi tneut l' mwin et tchanter des viyès hosseuses (J. P. Dumont).

hotchet [o.n.] 1. bole di nive Les doets nos fjhèt må dizo les mofes a cåze des hotchets (J. Lodomez). 2. hotchet d' troufe: bole di troufe.

hot-dog [o.n.] tchôd-tchén (avizance a môde d' Amerike).

hote ! [mot-criya] ôre a on tchvå d' tourner a droete. rl a: håre. >> a håre et hote: di tos les costés. F. à droite et à gauche. >> èn pus saveur hote: èn pus saveur hay (esse flåwe ådla).

hôteur [f.n.] plaece metowe å hôt. rl a: suzrin. >> Les Hôteurs: viyaedjes did so les cresses ådzeu di Smwès, eneviè li Rivaedje.

hôt-la-min [advierbire] xhiltanmint. Il a passé hôt-la-min a tos ses egzåmins. Etimolodjeye: Setch calcaedje do F. di Beldjike "haut la main" (minme sinse).

hôt-volé [o.n.] volé, pegnon (hôt meur, avou ene ponte ådzeu, metou so les costés d' ene måjhone). rl a: wan. F. mur pignon. Disfondowes: hôt-volè, hôⁿt-volé. Coinrece Payis di Ståvleu et Måmdey.

Houbert [n.dj.] pitit no walon, rifrancijhaedje di "Houbiet". rl a: Sint Houbert.

Houbert (Sint) [n.dj.] eveke di Lidje di 708 a 727. Si coir fourit-st evoyî a Andadje, ene abeye e l' Årdene ki prinda si no. Sint patron ds tchesseus. rl a: Sint-Houbert.

A hintche: Sint Houbert, al tchesse, ki rescontere li cier avou l' croe (did sol Daegntoele); a droete: tchesse di Sint Houbert el båzlike do Bork (saetchî pa L. Mahin).

Houbiet [n.dj.] e F. Hubert.

houbonde [f.n.] moumint. Saiss çou k' c' est, riprinda-t i après ene houbonde, saiss çou k' c' est d' viker avou ene feme k' on-z a todi veyou voltî, minme eco après vint ans d' mariaedje, et ki t' cwire handele djoû et nute ? (J.M. Masset). F. instant. >> Gn a ddja ene houbonde; u gn a ene houbonde di tins: la ddja on moumint. F. laps de temps. 2. zine, maket. Li prumire houbonde k' i lyi prindrè, i corrè-st evoye (H. Forir). F. caprice. Disfondowes: houbonde, houbronde, houbrondje, miersipepieuzmint el notûle A.L.W. 3.142. Coinrece Payis d' Måmdey, Vervî, Wareme et del Viye Såm.

Houdîstè [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Hodister, rebané avou 6987 Rindeu; limero diyalectolodjike: [Ma 32]; vî limero del posse: 6987.

houkî [v.c.] 1. fé vni tot criyant après tot evoyant ene lete. Elle a houkî l'efant, et xhårer, tot carwaitant avou ses mwins padzeu ses ouys (Bernard Louis). Dji rascontrîs Gustene Maca K' aveut des frambåjhes plin s' tchena; Abeye, abeye, ele nos houca (tchanson des macrales del Viye Såm). F. appeler, convoquer. 2. telefoner a. On dit eto: souner, cåler. F. appeler, sonner. 3. (mot d' éndjolisse) po on programe, enonder li côde d' ene fonccion ou dzo-programe. F. appeler. Ingl. to call, to invoke. Disfondowes: houkî, houki, houker, ukè, houtcher, outcher, outchè, ëcher, ucher. | houcaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe Gn a on grand concert ezès bouxhaedjes Et les ptits oujheas sins s' djinner Djhèt bén mî k' mi dvins leus houcaedjes: vinoz, vinoz ! (H. Hucard). F. appel, cri, invitation, convocation. | houkeu, houkeuse u houcresse [o.f.n.] li ci (cene) ki houke. Asteure, dins les cibercafès, on pout vey li vizaedje do houkeu (u del houkeuse) sol waitroûle. Loukîz a: bassineu. >> houkeu ås priyires: (rilidjon muzulmande) ome metou sol dizeu do minaret et ki houke les djins ås cénk priyires del journêye. F. muezzin. | houcrece I. [addj., todi padrî] a vey avou l' houcaedje. >> tour houcresse: tour d' ene moskêye, kel houkeu ås priyires si va mete al copete po fé s' bouye. F. minaret. II. [f.n.] (mot d' éndjolisse) modem. F. modem. Etimolodjeye: cawete -rece, 1996.

houlé rl a xhalé.

hoûler [v.s.c.] 1. criyî, tot djåzant d' on leu. Mins totenoncô, li "tchén" s' mete a hoûler; i voeya bén adon çou ki lyi arivéve: li biesse k' el shuveut, c' esteut beazebén on leu (L. Nisen). >> I fåt hoûler avou les leus et bawer° avou les tchéns. 2. boerler (po ene djin, ene biesse). Li sôdård hoûle po n' nén sondjî k' i n' est k' ene popnete k' on vout acsure (R. Viroux). F. hurler. | hoûlåd [o.n.] 1. usteye des oujhenes, des bateas, des imbulances, des otos d' djindåres, ki hoûle po-z anoncî ene sacwè. 2. éndjin ki hoûle po dire ki c' est l' eure (di moussî en ene oujhene u d' djoker l' ovraedje). Po on batea ki va ndaler, on dit eto boerla°. Disfondowes: hoûlaud, ûlaud. | hoûlaedje [f.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "hoûler". rl a: boerlaedje. F. hurlement. | hoûlreye [f.n.] concert di hoûlaedjes. rl a: boelreye, ahoûlreye. | hoûlåjhe [f.n.] hoûlreye. Disfondowes: hoûlâye. | houlåjhreye [f.n.] hoûlreye. Li biesse k' el shuveut, c' esteut beazebén on leu; ene hoûlåjhreye la pus lon, vla k' il estént zels deus; on pô dvant lu, co onk ki l' atindeut (L. Nisen). Disfondowes: hoûlâyrîe.

Hoûlmont [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Houdemont, rebané avou Habâ.

houme rl a: schoume.

houmer (codjowaedje) [v.c.] 1. saetchî (d' l' air) dins ses peumons. Djans ! alez s' houmer l' air, ça vos frè do bén (M. Peclers). F. respirer. 2. respirer foirt po sinte ene odeu; Tot houmant l' air do tins (tite d' on live da Djôr Meurisse); 3. magnî (èn oû) tot crou, tot l' assaetchant dins s' boke après aveur fwait deus ptits trôs dins li schågne. I houméve les oûs al gregne, mins li cinsresse lyi a toumé so s' dos. F. gober. 4. boere (ene gote) d' on plin côp. So les fouzeures, les cortijhîs n' ont nén sogne di s' astårdjî, li tins d' houmer kékès gotes (G. Grafè). F. avaler, ingurgiter. 5. (imådjreçmint) croere (ene sacwè d' fås) Dj' enn a veyou les set croes po lyi fé houmer mes boudes (P.H. Thomsin). Disfondowes: houmer, humè. Coinrece Payis d' Lidje.

houmer 2 rl a: schoume \ schoumer.

houmrèce rl a: schoume \ schoumrece.

houp ! u hou-houp ! u hou-ou-oup ! [mot-criya] criyaedje di djins po houkî ene sakî k' on n' sait nén wice k' il est. Hou houp ki les omes criyèt tertos eshonne (J. Calozet).

houpe [f.n.] picêye di tchveas ki bize foû del tiesse. T' åreu yeu dit Tintin avou si ptite houpe. >> a houpe: rimpli ki ça vént foû; Gn aveut des canadas plin a houpe dins s' tchena. | houpete [f.n.] pitite houpe di plomes, di tchveas. Li boutboute, c' est èn oujhea avou ene houpete sol tiesse, did la si no francès, "huppe fasciée". Disfondowes: houpète, houpète, oupate. | houpî [o.n.] 1. copete d' èn åbe; Li vint dåréve so les grands houpîs des sapéns a les sketer 2. (forestreye) copete des hesses, ki l' tronce a stî vindowe ås martchand d' bwès, et k' est dnêye ås dmerants d' ene comene dins ene pårt d' afouwaedje. Dji n' a yeu k' deus houpîs so mes cwate pårts. Disfondowes: houpî, houpiè, oupî. | houptiket [o.n.] (vvm) pitit tchapea avou des plomes, metou pås ritches dins les grandès ocåzions. >> esse sol houptiket: esse bén moussi, a l' ocåzion d' ene fiesse, d' ene ceremoneye. Eli, k' est sol houptiket, ni vout pus k' Djetrou l' atowe (R. Grafé). Etimolodjeye: cawete -iket sol bodje "houpe". Disfondowes: houptiket, houpdiguet.

houpler u houper I. [v.s.c.] 1. houkî po s' fé ôre d' ene sakî k' est pierdou tot criant hou-houp!, hou-ou-oup!; li minme tot djåzant d' ene sakî k' est må prin. F. crier, hurler, appeler (au secours). 2. criyî, tot djåzant d' on tchafô. F. crier, hululer. 3. xhaxhler (rire foirt). Dji pormoennéve li gamén dins ene mwaye et l' Djislinne houpéve tot rwaitant pol finiesse. F. éclater de rire. II. [v.c.] u houpler après [v.c.n.d.] houkî (ene sakî) tot criyant foirt. Dji l' a ddja houpé deus côps (A. Carlier & W. Bal). Eco on côp, l' andje do Signeur a houplé Abraham då cir (Djeneze, ratournêye pa L. Hendschel). Les tienes covrous d' bwès fijhît les cwanses di houpler après l' diè d' amour (A. Gauditiaubois). F. appeler, héler. Etimolodjeye: viebe fwait sol mot-criya houp!. | houplaedje u houpaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) po les viebe "houpler" & "houper". F. appel (au secours), cri (de détresse), hurlement, hululement, rire bruyant. | houplåd u houpåd [o.n.] 1. spér ki houke les djins. F. revenant. 2. sôre di tchet-houwant. F. chouette.

hourd [o.n.] sôre di tchessi d' bwès des soyeus d' long, monté ådzeu d' ene fosse, fwait d' deus londjrons, cwate a cénk metes long, rashîs so ene cwatrinne di montants. Li tere k' il avént cåvlé l' trantchêye, i l' avént metou sol costé; ça fjot ene pitite rampe ki replaecive li hourd des soyeus d' long did dinltins (L. Mahin). Disfondowes: hoûrd, hoûl, oûrd. | hourdi [o.n.] 1. plantchî del gregne, metou ådzeu del plaece ki les tchvås î moussént, avou l' tchertêye padrî, eneviè li berôdî, metou djusse dirî l' poite di gregne. 2. plantchî fwait di plantches préfabrikêyes di cimint, ki vnèt poizer so des vienes metowes a tchaeke dibout. | hourdaedje [o.n.] 1. emantchaedje fwait d' plantchîs metous so des pilés, po poleur maçner on hôt meur. On dit eto: schålaedje. F. échaffaudage. 2. lét a deus astaedjes. Haydaday al valêye di si hourdaedje. 3. tote li tcherpinte d' ene gregne. F. charpente. Disfondowes: hoûrdèdje, hôrdadje, ôrdâdje. | hourdon [o.n.] pitit hopea (d' coxhes). Li troye a singlé aveut djonnlé dizo on hourdon d' coxhes. Disfondowes: hoûrdon, hourdon, hordon, ordon. | hourdea (v.v.m.) [o.n.] pitit hourd (des soyeus d' long). >> Li hourdea: no d' ene plaece d' Ebli (so plaece:Lu Hourdé.

houre [f.n.] 1. (v.m., sociålmint comifåt) feme ki coûtche avou des omes po aveur des çanses. rl a: harote. F. fille de joie, femme de mauvaise vie, putain. >> cotche a houres: måjhon k' on-z î trouve des houres. F. bordel. Ny. hoerenkot. 2. (foclore) sôre di macrale foclorike di Ebem-Emål. Disfondowes: hoûre, hore. Etimolodjeye: Calcaedje do tîxhon "hoer", "hure" (minme sinse). Coinrece Bijhe Hesbaye, payis d' Måmdey, Vervî, Bouyon.

houri (codjowaedje) [v.s.c.] 1. aveur li cour ki leve (voleur rivômi). On dit eto: hoper. 2. aveur les tchveas ki s' dressèt sol tiesse (di hisse). Les djins s' rafiyèt do vey des femes a vs fé houri, télmint k' ele sont drole ecaytêyes et cwefêyes (Raymond Mouzon).

hourixhe houriche [f.n.] åvrûle. a houriche: a l' åvrûle.

hoursê rl a: hoûssea 3.

Hourtêye-Bijhe I. [n.pl.] no di sacwantès plaeces el Walonreye. 2. no d' famile del Walonreye, e F. Hurtebise, Hurdebise, Hordebise, Hourdebise. Etimolodjeye: no d' acolaedje viebe (hourter, riwaitant di l' infinifif prezintrece) + coplemint (bijhe); plaece wice k' el bijhe vos hourtêye (si tape sor vos, la k' ele shofele foirt); rl a: Froedbijhe.

hoûs [o.n.] gros bouxhon, e sincieus latén Ilex aquifolium ki ses foyes ont des picas, et dmorèt vetes l' ivier, avou des ptitès rodjès petches, ki ls oujheas n' vlèt nén, k' on prind po wårni les måjhon å Noyé; si bwès est foirt deur et sieve a fé des mantches u des bastons. Avou si schoice, on fjheut del verdjale. Alez s' cweri des foyes di hoûs po wårni l' cretche. Il aveut ene bele cane di hoûs (J. Wisimus). I monte ses ostis so bos d' hoûs (J. Coppens). Li hoûs est vete tot l' ivier (F. Deprêtre et N. Nopère). On meteut des djetes di hoûs a trimper dins do risligne, come riméde pol djaenisse (J. Bastin). rl a: grete-cou. F. houx. Alm. hulst. >> les, des hoûs: uzance do plurial po lomer l' åbe u ses coxhes. F. du houx. >> poe, u: bole di hoûs: petche do hoûs. Les poes d' hoûs, dins del gote, c' est bon pol cour (A. Bal). >> ramon d' hoûs: ramon des ramoneus, fwaits avou des coxhes di hoûs. Les schovåtes si siervént d' hoûs po fé leus ramons (H. Forir). >> plake di hoûs, bwès d' hoûs: plaece dins on bwès la k' gn a bråmint des hoûs. rl a: hoûssi. F. houssaie. >> Li Bwès d' Hoûs: (so plaece: lu Bwès d' Oû): no d' ene plaece di Transene. Disfondowes: hou, hoû, hu, ou, oû, heu, hous', ouch, ouche (femrin). Pc. oûch. Etimolodjeye: tîxhon "huls" (minme sinse). | hoûssea 1 [o.n.] hoûs. Vaila, pus bas, gn a des beas bastons d' hoûssea (J. Calozet). E cåzant, il a drovou s' coutea po côper on djonne hoûssea, et s' l' a spiné tot rotant (J. Calozet). F. houx. >> des hoûsseas: uzance do plurial po lomer l' åbe u ses coxhes. F. du houx. Linwe-ehåyaedje: mot consyî ås raprindisses po cåzer di l' Ilex aquifolium. Disfondowes: houssê, eussia, oussê, heuzrê, hoûssê, hoûssia, oussia, houssé, oussé. Coinrece Payis d' Dinant, Djivet, Li Tchestea. | hoûsset [o.n.] hoûssea. Elle a dmoré sol soû d' l' ouxh, aspoyeye so ene nukete di hoûsset (G. Lucy). F. houx. Disfondowes: housset, hoûsset, oussèt. Coinrece Årdene nonnrece. | hoûssî [o.n.] hoûssea. F. houx. Disfondowes: heûzî, hoûssî, hôssî. Coinrece Vervî & Hôte-Årdene. | hoûssi [o.n.] (v.v.m.) plake di hoûs, bwès d' hoûs. F. houssaie. >> a Hoûssi: no d' ene plaece di Libin. Disfondowes: houssi, oussi, hoûssi. Coinrece Basse-Årdene. | hoûssoe [o.n.] (v.v.m.) bwès d' hoûs. rl a: Heuzeu. F. houssaie. Disfondowes: heuzeu, hoûswè.

Imådjes do hoûssea: les foyes; l' åbe; les poes (tos poirtraits saetchîs pa L. Mahin).

housse 1 rl a: hoûsse.

housse 2 rl a: hoze.

Housse [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Housse, rebané avou ds ôtes viyaedjes po divni li novele intité d' Blegneye; limero diyalectolodjike: [L 54]; vî limero del posse: 4512; novea limero: 4671.

hoûsse [f.n.] 1. coviete k' on mete so les meubes, so ls éndjoles, les mousmints, les sidjes d' oto, po n' nén k' i vegne del poûssire dissu. rl a: dihoûssî. F. housse. 2. coviete k' on mete sol lét. F. couvre-lit. 3. coviete k' on mete so l' dos des tchvås, après ene soûsse. Metoz ene gåye hoûsse so ci tchvå la (H. Forir). 4. pea do dos. >> atraper, prinde ene sakî pa l' hoûsse do dos: lyi prinde pås spales et l' coscheure. rl a: hoûssea. 5. boket des ewales do novea-né ki dmore pacô sol tiesse après li skepiaedje, et k' on djheut k' ça poirtéve bouneur. Il a l' hoûsse: il årè del tchance tote si veye. A dijh-noûf ans, il aveut saetchî l' bidet po-z aler sôdård; portant, si mame aveut cozou l' hoûsse après s' mantche cwand il aveut vnou å monde (J.P. Dumont) rl a: hamlete. F. coiffe. 6. bizete di tchveas. F. touffe de cheveux. Disfondowes: ousse, housse, hoûsse. Etimolodjeye: erî-rfwait vî lussimbordjwès "hultea" (minme sinse). | hoûssea 2 [o.n.] copete do dos. >> prinde, apougnî, atraper, apicî på hoûssea (do dos): a) prinde pal pea do dos, come les tchets poirtèt leu djonnes. b) prinde ene sakî k' i n' pout pus bodjî, po l' puni. Gn arive on teribe vint k' apice li tchinne på hoûssea (B. Jacob). rl a: hoûsse. >> dji t' prinrè på hoûssea (do dos): dji t' va fé passer on laid cwårt d' eure (dijhêye po mancî èn efant k' est arnåjhe). >> I m' a fwait monter l' hoûssea: i m' a amwaijhi. F. mettre en colère. >> I sinteut l' hoûssea lyi monter: i cmincive a s' måvler. F. la colère le gagner. Disfondowes: hoûssê, oûssê, oussè, houssia. Coinrece Lidje Årdene.

hoûssea 1 rl a: hoûs \ hoûssea.

hoûssea 2 rl a: hoûsse \ hoûssea.

hoûssea 3 [o.n.] 1. coûte mins foite walêye. Ci n' est k' on hoûssea ki passe. Metans nos al coete et leyî passer l' hoûssea. F. giboulée, ondée, averse. >> hoûssea d' måss: vea° d' måss. F. giboulée de mars. >> aroufler come on houssea d' måss°. >> hoûssea d' air, di vint: waeraxhe shoflaedje di vint, mins ki n' deure nén lontins. On hoûssea d' air l' av' plaké al tere (ramexhné pa M. Francard). F. rafale de vent, bourrasque, bouffée. >> hoûssea d' nive: court mins foirt shoflaedje di nive. F. rafale de neige. 2. volêye di côps, di gros mots. F. averse (de coups). Disfondowes: hoûssê, oussè, houssê, houzê, houssin, hoursê, houssia, oursia. Etimolodjeye: flamind "hoos" (sinse 1), avou assaetchance di hoûssea 2 (li walêye vos fwait baxhî l' dos, come des djonnes di tchet poirtés pal hoûssea do dos). Coinrece Payis d' Lidje & Hôte-Årdene. | hoûsson [o.n.] movmint d' air ki toûne so leye-minme, et distrure tot la k' ele passe. rl a: stron d' pourcea. F. tourbillon, tornade, cyclone. Disfondowes: hoûzon.

hoûsser rl a: houzer.

houtche [f.n.] 1. grand cofe la k' on prustixheut l' pwin. rl a: mwaiye. F. huche. >> grosse houtche: traitaedje po ene grosse feme sins aleure. F. grosse dondon. 2. grand cofe, pus hôt k' lådje, la k' on meteut les farenes po les biesses. Disfondowes: houtche, hutche. Etimolodjeye: vî lussimbordjwès (minme sinse).

houtdiner (si houtdiner) [v.pr.] (v.v.m.) bén vlou coûtchî avou èn ome, tot cåzant d' ene feme. Ele si houtdina pus d' on côp a on diale k' on loméve Robiet (G. Houziaux, saetchî des vî papîs so les procès des macrales di Cele et Furfô). F. se donner (sexuellement). Etimolodjeye: viebe diner, betchete houte.

houte 1 I. [adv.] åd triviè. >> Il est si tene k' on voet houte: a) foirt uzé, tot djåzant d' on mousmint. b) foirt maigue, tot cåzant d' ene djin, d' ene biesse. II. houte di [divancetire] pus lon ki. III. [sipitron] candje li viebe avou ene idêye d' alaedje pus lon l' i n' åreu falou: "passer houte". F. outre. Ny. voorbij. Disfondowes: houte, oûte, yute, ute.

houte 2 [f.n.] 1. a houte: la k' on-z est waeranti do mwais tins. rl a: e coete, å rcoet. F. à l'abri, à couvert. >> si mete a houte: si mete a ene plaece foû del plouve. rl a: si recahouter. F. s'abriter. 2. la k' on-z est foû risse. F. a l'abri, en lieu sûr. Disfondowes: a yute, a hute, a ëte, a ok.

hoûter rl a: schoûter.

houwer 1 I. [v.c.] sayî di n' nén atraper. Dj' a houwé on måva côp (H. Forir). F. esquiver, éviter. II. si houwer [v.pr.] I. [v.s.c.] endaler sins rén voleur fé. Atincion, cwand l' afwaire toûnrè må, i s' houwrè (E. Dethier). F. se défiler, se débiner, fuir, se dérober, s'esquiver. II. si houwer (erî, evoye) di [v.c.n.d.] si bouter pus lon. Dji m' howe di lu cwand djel voe. Houwez vs di totes ces djins la. Li blanke leuve est si près d' lu k' ele li pôreut cåzu aduzer, mins ele prind plaijhi a s' houwer d' lu pus lon, todi pus lon (J.M. Warnier). On dit eto: aveur wåde di. F. s'éloigner, s'écarter, se garder de. Etimolodjeye: erî-rfwait vî lussimbordjwès "skuihjan". | houwa [o.n.] grosse pire metowe a l' inglêye d' ene måjhon, sol boird d' ene voye di tiene, po bouter evoye li rowe des tcheretes. On dit eto: hurtea, tchesse-rowe, F. bouteroue, garde-fou. Etimolodjeye: cawete -a. | houwåd [o.n.] houwa. F. bouteroue. | houwoe [o.n.] 1. houwa. F. bouteroue. 2. rinnåd (bône di limåtche). F. borne. 3. ebanon (coxhes metowes divant ene waide, on tchamp, po disfinde d' î moussî). Etimolodjeye: cawete -oe. | houwete [f.n.] 1. voyaedje å lon, po s' pormoenner. F. excursion. 2. coraedje-evoye. F. fuite. >> fé houwete: rexhe foû des limotches d' on djeu. F. être hors des limites, être "out". 3. dismantchaedje d' acoirdances, di ban d' mariaedje. F. rutpure de ban.

si houwer evoye [v. a spitron, sins coplemint] si houwer. Cwand on vs turlupene, loukîz di vs houwer evoye (H. Forir). On dit eto: sikifter evoye, zoupter evoye, sipiter evoye. F. s'esquiver.

houwer 2 [v.c.] 1. xhufler, boerler so (onk, ene k' est dvant les djins, so on scanfår, on terén d' fotbal) po lyi mostrer k' on voet evi çou k' i dit, çou k' i fwait. Il a stî houwé di tote li såle (E. Dethier). On howe on måva acteur (J. Haust). F. huer, persifler, se railler. 2. codjåzer, vey evi. F. mépriser, calomnier. | houwaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "houwer 2". F. huée, persiflage, moquerie, raillerie. | houwêye [f.n.] houwaedje. Ci n' fourit k' ene houwêye. F. huée blâme, discrédit, mépris, opprobe. >> taper l' houwêye so (a) ene sakî: kidjåzer. Vos m' tapez todi l' houwêye. F. jeter le blâme, le discrédit, l'opprobe, blâmer, calomnier, médire, jeter la pierre. On dit eto: fé poirter l' dôlêye, taper l' hate. | houwreye [f.n.] houwaedje timpesse et d' tos les costés. Loukîz a: ahoûlreye. F. huée, persiflage, moquerie, concert de cris discordants.

Houye [no d' aiwe] aiwe del Walonreye ki passe a Vencimont, et s' egoliner e Mouze a Djivet. Dj' a stî po-z aler vey les bives so Houye, mins on tchessive (L. Baijot). Etimolodjeye: bodje gayel "Hoyo" (wache).

houzår [o.n.] 1. ancyin sôdård a tchvå, rilomé foirt waeraxhe; end aveut e l' årmêye otrichyinne, tins k' il estént el Walonreye (18inme sieke), eyet dins l' årmêye da Napoleyon. Ti, copere Djeråd, par azår, Est çki t' n' as nén peu des houzårs ? (J.C. Benoît). F. hussard. >> end a plin l' pupe d' on houzår: dijhêye tot mostrant si mwin drovowe, volant dire k' on vs li pôreut fote e vizaedje come on fotreut voltî ene berlafe a on houzår. 2. (pa stindaedje) feme k' est come èn ome, ki n' a peu did rén. C' est on bon houzår, cisse feme la. Twenete, c' esteut on vî houzår. rl a: Cozake, dragon, djindåre. 3. (vî mot d' cinsî) dijhea avou set djåbes. rl a: sôdård. Disfondowes: houzâr, hoûzaur, ouzâr, hoûzâr. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do hongrwès "?" (vint, pask' on relijheut èn ome so vint des cis ki s' vinént prezinter po moussî ås houzårs).

A hintche: deus vîs houzårs da Napoleyon, e costeume; a droete: on houzår avou si tchvå (sol Daegntoele).

houzê rl a: hoûssea 3.

houzer codjowaedje) [v.s.c.] 1. infler, tot djåzant d' ene plaece malåde e coir. S' i n' sogne nén s' mwin, ele va houzer. Il a må les dints: il a s' tchife ki houze. Il a atrapé åk a l' ouy: il a les påpires totes houzêyes. rl a: rihouzer, dihouzer, houzler. F. gonfler, enfler, tuméfier. 2. monter, tot djåzant do laecea ki va boure. Li laecea houze: i va boure foû. rl a: efoure. F. monter, bouillir. 3. (imådjreçmint) si måvler tot d' on côp. I houze come ene sope å laecea. rl a: boure. F. suffoquer de colère, écumer de rage. 4. boshter (aveur li panse ki gonfele) tot djåzant des vatches. Li frexh coucou fwait houzer les vatches (E. Dethier). F. gonfler, météoriser, balloner. 5. ecråxhî. Ti vas houzer, avou tote li bire ki t' boes. F. gonfler, boursoufler. Disfondowes: hoûsser, hoûzer. | houzé, êye [addj.] 1. inflé (êye). >> houzé (êye) d' aiwe: k' a d' l' aiwlinne. F. hydropisique, oedémateux (se). >> esse houzé (êye) e vizaedje: aveur on gros vizaedje (di timperamint, a cåze do prindaedje di droukes, a cåze d' on må). F. bouffi(e), boursouflé. 2. fayé (êye). Dispu s' maladeye, il est houzé (Goffinet). F. maladif (ive), souffreteux (se). Disfondowes: hoûssè (ée), hoûzé (êye). | houzaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "houzer". F. gonflement, météorisation, ballonnemant, tuméfaction, enflure, distension. Disfondowes: hoûzèdje, houssèdje, hoûssèdje. | houzeure [f.n.] plaece do coir k' est houzêye. F. enflure, boursouflure, tuméfaction. Disfondowes: hoûzeure, houzeure, houzëre, hoûzëre, hoûzore, hoûssâre.

ene berbis avou l' tiesse tote houzêye (poirtrait saetchî pa L. Mahin).

houzler (codjowaedje) [v.s.c.] houzer, tot djåzant d' ene sitroete plaece (doet, djawe). Dj' a on doet tot houzlé. F. gonfler, enfler. Disfondowes: hoûzler. | houzlaedje [o.n.] houzaedje waire sitindou. F. gonflement, grosseur. Disfondowes: hoûzlèdje.

hoye [f.n.] noere pire, k' on saetche di tere et k' on broûle dins les stouves. rl a: tcherbon. F. houille (calké do walon). >> Tiesse di Hoye: no metou ås Lidjwès. Si l' cote ni fwait nén l' priyesse, ebén, mafrike li sårot fwait co l' Tiesse di Hoye, paret (J.D. Boussart). Disfondowes: hoye, houye, ouye. Etimolodjeye: walon hougne (a cåze k' on l' meteut e longous taesseas), hoye est ene sorwalonde di l' oyon O/OU. Li mot a passé e francès. | houyeu [o.n.] ovrî ki saetche al hoye. On dit eto: tcherbonî, ovrî d' houyire, ovrî d' beur. F. mineur. Disfondowes: houyeu, ouyeu. | houyire [f.n.] fosse å tcherbon. I s' a fait accidinter al houyire. Nos poitrans l' sôlêye disk' al houyire; la nos l' metrans divins l' coufåde (Nicolas Defrecheux). F. houillère. >> ovrî d' houyire: houyeu. | houyî, houyire u houyrece [addj.] k' a-st a vey avou l' hoye. Courcele est metowe so l' aschate bijhrece do bassén houyî. Etimolodjeye: walonijhaedje do francès houillier.

Hoyou [no d' aiwe] aiwe del Walonreye ki prind sourd a e Condroz, nén lon d' Havlondje, et disvale so Mouze, et s' î egoliner a Hu. Etimolodjeye: bodje gayel "Hoyo" (cawete -ou) (wache).

hoze [f.n.] grossès botes des taeneus. Disfondowes: housse.

hozete [f.n.] sôre di grande guete. >> leyî la ses hozetes: mori. Si l' anêye ki vént, c' est l' anêye do boure-laecea, dj' î va seur leyî mes hozetes (J. Houbart-Houge). Dispoy troes ans ki mi ome a leyî la ses hozetes, i n' rivénrè seur nén rcweri ces paltots la (J.P. Dumont). Lu k' aveut todi rmetou po-z aler rvey co on côp, divant l' fén, si bele-sour, il a falou k' il î leye li hozete (G. Lucy). Franwal: ahåyant po: passer l'arme à gauche (décéder). >> î leyî ses hozetes: a) mori. b) piede bråmint des cwårs dins on pordjet k' a må tourné. rl a: plome. Franwal: ahåyant po: "y laisser des plumes". Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "hosa" (minme sinse). | hozea [o.n.] mantchete di bokets d' bwès ki les fåtcheus al seye metént po s' waeranti les bresses. F. manchon. Disfondowes: hozê (houzê, hozia, houzia). | hozler [v.s.c.] (codjowaedje) rapoirter des hozeas d' polens al tchetoere, tot djåzant des moxhes al låme. F. butiner. | hozlêye [f.n.] çou k' gn a dins l' hozea k' el moxhe al låme rapoite cwand elle rivént d' aveur sitî hozler. Les moxhes rivnèt avou des grossès hozlêyes (ramexhné pa J. Haust).

hu ! hu ! [mot-brut] brut d' riyaedje. F. hi hi hi, ha ha ha.

hu rl a: hoûs.

Hu [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Huy, e flamind "Hoei", divnou intité. Vîs scrijhas: Choium (634), Hogio (885), Hoio super fluvinum ejusdem nominis Hoio, Hogge (1050), Huy (1162). Etimolodjeye: bodje gayel Hoio (aiwe). | Hutwès, Hutwesse [n.dj.] onk (ene) di Hu.

hûfion [o.n.] 1. pitit vere a gote. Rovians nos croes, nos poennes et l' resse tot vudant kékes bons vîs hûfions (J. Duysenx). Cwand dji houme troes hûfions, dji m' trebouxhe dins les tchansons (J. Lefèvre). rl a: verkin, tchiket; djindåre, hena, cålice, ragognasse, napea. 2. çou k' gn a dvins. 3. schafiote di djaeye. Etimolodjeye: bodje "hûfe", foûme ponantrece di "schlîfe" (sinse 3), cawete raptitixhante -ion. Coinrece Payis d' Lidje.

hufler, huflet rl a: xhufler, xhuflet.

Hulplantche [n.pl.] hamtea d' Émene. Etimolodjeye: mot d' aplacaedje Hu + li + plantche (Hu-l'-Plantche).

Hulzônea, so plaece: Ulzongna [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Hulsonniaux, rebané avou Ouyet. Les cis d' Ulsoneas sont spotés les Blancs Paneas. Vîs scrijhas: Huy-les-Oneals (1361). Etimolodjeye: mot d' aplacaedje Hu + les + ôneas (Hu-ls-Ôneas).

hutche rl a: houtche.

huzer evoye [vierbire a spitron, sins coplemint] 1. voler evoye (esse epoirté pa l' air). Mi tchapea est huzé evoye. F. s'envoler. 2. end aler sins k' on vs voeye. rl a: sikifter. F. s'éclipser. Ny. wegsluipen.

hwèce rl a: schoice.

hwèce-vê rl a: schoice-vea.

hwèce-vint rl a: schoice-vint. >> a Hwèce-vint: no d' plaeces del Veye-do-Bwès (Viye Sâm), et do Ptit Tièr >> a Hwèrcë-vint: no d' plaece di Tîrimont (Waime).

hylide rl a: schlide.

hyosnée rl a: schonêye.

Sacwantès fotos u dessins di nosse siplitchant motî polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Les poirtraits saetchîs pa L. Mahin sont rcopiåves po rén, tot metant l' no do saetcheu.

Some photo's or pictures published in our explaining dictionnary may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future. Pictures by L. Mahin are free, quoting the author.