Dictionnaire explicatif wallon: X - Z Splitchant motî: X - Z. |
xhaguette rl a: haguete.
xhaler [v.s.c.] cleper. F. boîter. | xhalé, xhalêye [o.f.n. & addj.] cron, crombe. F. boiteux (euse), tordu(e), difforme. Disfondowes: chalé, halé, houlé.
Xham deujhinme fi da Noyé. Mins les Toutsis, c' esteut les dischindants da Noyé, di si troejhinme valet, Xham, po dire li vraiy (L. Mahin). | Xhamite [o.f.n.] djin d' on peupe ki dischindreut d' Xham.
xhame [o.n.] 1. sitroete tcheyire sins dossire, hôte u basse, di diferinnès sôres: a) xhame di bwès des modeus d' vatches: foirt bas, avou troes pates. On dit eto: passet. F. escabeau. b) hôt xhame di cåbaret a cwate pates. Dj' esteu, come lu, a pîce so on hôt xhame et dj' loukive les candes atåvlêyes e cåbaret. (J.M. Masset). F. tabouret. c) xhame di caytresse. d) xhame a ene pate des tchesseus, des taeyeus ås pires. e) xhame des docteurs ki toûne, evnd. F. siège. Prindoz on xhame et si vs ashioz (vî Noyé walon). Cwand Pilåte oya çoula, il amoenna Djezus a l' ouxh, et li fjha ashir so on xhame, sol plaece k' on lome "li Plate Pire" (Evandjîle da Sint Luk, rat. pa J.M. Lecomte). >> dimaner cou so xhame: u >> èn nén bodjî di s' xhame: èn nén bodjî po dner on côp d' mwin, esse nawe (feneyant), dimorer ashid. Vosse tchet, todi l' cou sol xhame Do djoû, i n' fwait ki do doirmi (Juliette Franquet). >> ni måy esse cou so xhame: esse todi a l' ovraedje, n' awè nou rasta. Franwal: ahåyant po: "être très actif, toujours affairé". >> aler sol xhame: divou monter sol xhame po esse pindou å djibet, pa stindaedje: esse codåné a moirt. >> mete les cosséns so les xhames: aprester ene bele måjhon, po bén rçure ene sakî ki va vni dé vos (divins l' tins, po ça, on meteut des cossén so les xhames di bwès). Franwal: ahåyant po: "mettre les petits plats dans les grands, veiller à la qualité de l'accueil". >> n' awè ni banc ni xhame: esse pôve come Djob. >> On n' conoxhe les dames ki cwand k' on les tént sol xhame: on n' conoxhe ene feme ki cwand k' on vike avou leye. >> taper (ou mete) des xhames e l' voye: mete des hame el voye. F. mettre des bâtons dans les roues. 2. plantche do cabinet (des tchiyotes). >> dimaner sol xhame: dimorer lontins å cabinet. 3. tcheyire, ashida di tolminme kéne sôre. Prindoz on xhame et s' vinoz addlé l' feu. Elle a metou on xhame di pus al tåve (L. Hendschel). F. chaise, siège. 4. ashida, sidje, plaece dins on pårlumint, ene institucion. les Uyessês, li Rûsseye, li Chine, li France et l' Inglutere, djustumint les payis k' ont leus xhames todi tot tchôds e Consey di Såvrité (L. Mahin). F. siège. Disfondowes: chame, hame, hyame, chame (femrin) Etimolodjeye: latén scamnum (banc).
xhame: On n' conoxhe les dames ki cwand k' on les tént sol xhame (vochal, so on hôt xhame di cåbaret) (poirtrait saetchî pa L. Mahin). | xhame: xhame des taeyeus ås pires (dessinaedje da P. Defagne, ritchaboré). |
xhamea u schamea [o.n.] 1. pitit xhame. Ni dmorez nén la; vos alez edjaler; vinoz s' vos ashir sol xhamea (J. Lahaye). F. petit siège. 2. pitit xhame po les tchåsleus, les schåyteus ovrer d' ashid. F. sellette. 3. (vî mot d' tchårlî) boket do tchår u del tcherete, inte les deus rowes, ki sieve di xhame po l' bancå eyet l' plantchî esse rashious dsu. So on tchår, gn a l' xhamea do drî, et l' xhamea di dvant. On tchår di cinse aveut shijh pårteyes: li londje, l' årmon, li spêye, li xhamea, li schålea et l' biyete (Georgs Michel). So on tricbale, al plaece d' èn aessi ki va direk d' ene rowe a l' ôte, on a èn årvô metou dizo l' xhamea (L. Mahin. F. sellette. 4. sipleyon (po ls efants rider sol nive). 5. tape, plaece a dmey hôteur dins les cinas, po-z î taper l' four, les djåbes, et did la, les rtaper pus hôt. Disfondowes: chamia, hamê, hamia, hyamê, hamin, hyamin, chamê, chamé, chamin, chëmé, (e)scamia, hambê, hyambê; Pc escamiô, èkèmiô, miersipepieuzmint el notûle A.L.W. 9.63. Vîs scrijhas: scameaz (1200).
xhameas d' on tchår: li xhamea do drî (djaenès flitches); li xhamea di dvant (rodjès flitches) (poirtrait saetchî pa L. Mahin).
xhårer I. [v.s.c.] 1. roter tot s' dispaitchant. rl a: si dxhombrer, xhaerpi. I xhåréve, saiss, po rmonter l' pavêye (ramexhné pa M. Francard). Ses ptitès djambes xhårnut si feles k' ele ni sårént dire s' i gn a de pîs å dbout (B. Genaux). Li singlé xhåréve åd triviè d' tot. On dit eto: tchamter, bizer, fritchî. F. courir à toutes jambes, se dépêcher. >> xhårer å pus abeye: si dispaitchî raddimint. Les femes xhårèt å pus abeye po-z aprester l' marinde. F. se précipiter, se grouiller. >> xhårer å diale: cori evoye. Cwand i vneut des avions inglès, faleut vey xhårer les Boches! (W. Bal). On dit eto: bizer evoye, fritchter evoye. F. disparaître, filer. 2. bouter raddimint, sins låtche. Avou li, i fåt todi xhårer (R. Hostin). Il a co xhåré tote li djournêye. F. s'activer, trimer. 3. aler d' ene vijhene a l' ôte po-z aler canler. 4. sibarer et tchessî evoye. I n' fåt nén aler xhårer l' djibî. Ces djonnes la ! il ont co stî xhåré mes poyes. Ene såme, c' est on filet d' pexhe k' on loye des deus costés d' l' aiwe; gn a des aidants rotèt dins l' aiwe pus hôt, po xhårer les pexhons et les tchessî dvins. On dit eto: ewaerer, axhårer. F. chasser, déranger. II. xhårer après [v.c.n.d.] cweri ene sacwè k' on djéreye après. I xhårèt après les meurons F. chercher avidement, fureter. Disfondowes: chaurer, hârer, chârer, chaurè, chorer, chorè. Etimolodjeye: bodje håre (kimande ås tchvås) ricomprin xhåre (boerler "håre, håre" et sbarer), avou assaetchance di xhorer. | xhåraedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "xhårer". | xhåreu, xhåreuse u xhårresse [o.f.n.] li ci (cene) ki xhåre toltins. On dit eto: spitant, fileu. F. vif, actif, remuant, agité, coureur. | xhåråde [f.n.] coraedje-evoye di tos les costés. Nos esténs a marôde, kéne xhåråde cwand oon a veyou l' cinsî (R. Hostin). F. course, fuite désordonnée, débandade. Disfondowes: chauraude, chârâde, chorâde.
xharotte rl a: harote.
Xhavée rl a: schaver 1 \ schavêye.
xhåvler rl a: schåvler.
xhegnî, xhegne, xhegnêye, xhegneu, xhegnresse rl a: xhiner, xhene, xhinêye, xhineu, xhenresse.
xhene rl a: xhiner \ xhene.
xherbea xherbin [o.n.] 1. schete di bwès. 2. (mot di schayton) grande schaye nén taeyeye djusse. Disfondowes: cherbê, cherbin, cherbia, herbin.
xheu rl a: hoûs.
xheuzi rl a: hoûs \ hoûssî.
xhî rl a: schî.
xhil [mot-brut] brut del xhilete (metans li cene des djeus a sôs, ki soune cwand on-z a wangnî). >> fé xhil: xhilter (tot djåzant des pinsêyes d' on tuzeu ki coprind åk tot d' on côp). Dji léjhe si walon sacwants côps sins coprinde; pu, tot d' ene trake, ça fwait xhil (A. Delporte). rl a: xhilter. F. faire tilt. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do F. "tilt", avou assaetchance (erî-rifjhaedje) di xhilete, 2000; rl a: chîl.
xhilete [f.n.] 1. pitite clotche di metå, k' on s' sieve po fé do brut. Ene xhilete di majhone; ene xhilete po houkî les domestikes; les xhiletes des goreas di tchvå. Gråce ås circuts electrikes k' il aveut monté pattavå nosse måjhone a l' Citadele et a ene xhilete, on pleut houkî nosse fré po vni magnî (Y. Paquet). rl a: sounete, roudion, garlot. F. clochette, sonnette. >> Ostant vni avou ene xhilete: dijhêye po des cis ki vlèt vni awaitî ene sacwè, et ki fjhèt bråmint do brut. 2. éndjin electrike ki soune cwand on tchôke so on boton, metou dilé l' ouxh. F. sonnette. 3. sacwantès plantes k' ont des fleurs del cogne d' ene clotchete, copurade: a) li dé (Campanula rotundifolia). rl a: clokin. F. campanule. b) li fleur d' avri (Narcissus pseudonarcissus). rl a: tchabårêye, godet. F. jonquille. c) li hena (Convolvulus arvensis). d) li pucele (Galanthus nivalis). F. perce-neige. e) Setaria verticilla. rl a: pitite xhilete. 4. djouwet k' on dene ås påpåds po fé do brut. F. hochet. 5. rahia (raguete di Påke). F. crécelle. Disfondowes: hilète, hiyète, hyiyète, hyiyète, chiyète, chiyète, chilète, chilète, chulète, chèlète, chëlète. | xhilter (codjowaedje) I. [v.s.c.] 1. fé aler ene d' xhilete. A messe, gn aveut on ptit corå ki n' s' arestéve nén do xhilter. Dins s' banstea, l' efant xhiltêye tot l' long do djoû. F. agiter une sonnette, un hochet. 2. fé ôre on brut d' xhilete, di garlots. Gaston, gn a l' telefone ki xhiltêye. Mins Jerome Belewe, li criyeu del veye, nos doet apoirter li novele, et disk' asteure, dins les rowes, si sounete n' a nén co xhilté (P. Moureau). O clotchî ene pitite clotche k' a on foirt bea son; Ele xhiltêye clair et nete, cåzu come on roudion (O. Fabry). Adon l' atelêye s' a metou en erote, tot fjhant xhilter les garlots (Y. Paquet). rl a: degnter, souner. F. sonner, tinter. 3. fé on brut d' kitchokés fiers. Il aveut si bon di fé xhilter ses çanses. Li tchanteu fwait s' tournêye e fjhant xhilter si assîte. Les vatches magnént leu mayisse: t' oyeus les tchinnes ki xhiltént. Il aveut bon d' etinde les deus pîces d' on franc xhilter e s' taxhete (J.P. Dumont). Li mot "skelin" vént do tîxhon "schelling", ki vout dire "ene sacwè ki xhiltêye" (N. Lequarré). F. cliqueter. >> les fé xhilter: furler ses cwårs. F. gaspiller. 4. fé tronner (des cwåreas). Les gros camions fijhèt xhilter les cwåreas. Les gurzeas xhiltént so les cwåreas (E. Dethier). F. vibrer. 5. (imådjreçmint) diner del djoye, fé plaijhi, come cwand ene xhilete va. C' est èn amour k' on n' dit nén s' no, Mins ki xhiltêye come on clabot (G. Simonis). F. résonner. II. [v. sins djin] si drovi tot d' on côp tot cazant di pinsêyes ki cwerèt a coprinde åk. Dji léjhe li målåjhey tecse deus feyes, troes feyes et tot d' on côp, ça xhiltêye (A. Delporte) rl a: til. Disfondowes: hilter, hiyter, chilter, chiyter, chulter. | xhiltant, e [addj.] 1. grand(e), clapant(e), ki dene del djoye, k' on-z a bon di rwaitî. L' ekipe do Barça nos a mostré si xhiltant djeu des grands djoûs. Mi dji di k' vosse Moustafa, c' est on xhiltant sudjet. Did la, li xhiltante idêye da l' Ive Påket, d' ahoukî les politikîs åzès soçnaedjes di Djiblou, des soçnaedjes pår e walon, come di djusse (L. Mahin). rl a: zûnant. F. remarquable, formidable, génial(e), sensationnel(le), épatant(e). >> xhiltante noû, xhiltante nouve: tot noû, tote nouve. I s' a atchté ene moto xhiltante nouve. rl a: blincant, clapant. F. flambant neuf. 2. ki s' kitchoke tot fjhant on brut d' manoye. Dji vou del xhiltante manoye. F. sonnant(e), tintant(e). 3. foirt froed(e). Gn a co yeu ene xhiltante djalêye. >> fé xhiltant: djaler foirt, fé foirt froed. Disfondowes: hîytant, hiytant, hiltant, chiltant, chiytant. | xhiltaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "xhilter". Ké haeyåve pitit valet avou s' xhiltaedje ! Les xhiltaedjes del grosse clotche kimincént-st a resdondi A cénk eures après l' dinner (F. Garcia Lorcas, rat. pa L. Bukens). F. tintement. Disfondowes: hiytèdje, chiltadje. | xhiltea [o.n.] arimea, avou deus côps cwate vers, shuvous di deus côps troes vers, et on metou rimaedje. Après s' moirt, li Djan Guillaume rashonna ene vintinne di xhilteas då Djôr Wiyame, dizo l' tite "Sonnets, édition critique". F. sonnet. Egzimpes di xhilteas. Disfondowes: hiltê, chultia, chiltea. Etimolodjeye: calcaedje del tcherpinte do F. "sonnet", avou candjmint di raptitixhante cawete (-et k' a divnou -ea), dizo assaetchance di "rondea". 1898. | xhiltanmint [adv.] d' ene xhiltante manire. Il a adiercî s' côp xhiltanmint. rl a: hôt-la-min. F. brillamment, avec éclat. Disfondowes: hiytanmint. Etimolodjeye: adj. "xhiltant", cawete -mint, 1900. | xhiltisse [o.n.] xhiltaedje nén plaijhant a ôre. On oya on xhiltisse di cwåreas. Les dånés d' l' infier vos front ôre leu xhiltisse di tchinnes. F. cliquetis. Disfondowes: hiytî, hiltis', chiltis'. Etimolodjeye: viebe "xhilter", cawete -isse, calcaedje del tcherpinte do F. "cliquetis", 1900. | xhiltî [o.n.] djeu d' roudions°. rl a: sounaye. Etimolodjeye: viebe "xhilter", cawete -î, calcaedje del tcherpinte do F. di ç' tins la "grelotière", 1900.
ene xhilete ki xhiltêye. | Sacwantès plantes k' on lome eto xhilete | |||
(imådjete Microsoft) | li dé (L. Mahin) | li tchabårêye (Daegntoele) | li hena (Daegntoele) | li pucele (Daegntoele) |
xhinårder [v.s.c.] 1. xhiner. I xhinåde toltins. F. grimacer. 2. dire ene sacwè tot fjhant ene xhinêye. Zanzan xhinårda: merci, saiss, vî fré, ti pinséves mi språtchî et ti m' as fwait wangnî ene dimeye eure! (J. Bosly). Etimolodjeye: viebe fwait sol no "xhinåd". | xhinådreye [f.n.] xhinêye. F. grimace, ricanement.
xhiner (codjowaedje) I. [v.s.c.] fé des crons movmints avou s' vizaedje, sovint po s' fote d' èn ôte. Il aveut des mwins come des trouwales, avou des gros nuks a ses doets; i vs fijheut xhiner tot vs dinant l' mwin (M. Hicter). F. grimacer. >> xhiner des dints: mostrer les dints po fé sogne (peu). Si on s' metreut tertos Nozôtes, les djins did ci A lyi xhiner des dints ? K' elle ervåye dins s' payis (P. Fourny). II. [v.c.] rifé les djesses da kéconk, po rire di lu. Ni xhinez nén vosse fré ! rl a: rixhiner, xhinårder. F. singer. Disfondowes: chiner, chinè, hègnî. Etimolodjeye: viebe fwait sol bodje latén simius (séndje). | xhene [f.n.] çou k' mostere li vizaedje do ci, del cene ki xhene. Ké xhene, cwand on n' lyi a dné k' deus biyokes ! Come i s' tournéve après leye, tot estené, ele lyi fjha-st ene clignete et ene dimeye xhene k' on åreut polou prinde po, on sorire (J.P. Dumont). Ossu vraiy k' ene xhene di mårticot fwait spiyî les muroes, dji vs el di: vos estoz amoreus (A. Maquet). >> Fé des xhenes ås stoeles: esse moirt, esse sitindou sol dos, ça fwait ki l' vizaedje a l' air di fé des xhenes åzès stoeles. F. être mort. 2. vizaedje ki xhene. I tere ene drole di xhene. On dit eto: pote, mawe. F. tête, gueule, bouille, moue. >> fé l' xhene so (åk): mostrer avou s' vizaedje k' on n' inme nén. I fwait l' xhene so tot. F. grimacer, rechigner, faire la moue. 3. masse (di cwarmea). F. masque. >> xhene d' apoticåre: a) essegne k' i gn aveut ås apotekes. F. enseigne. b) seure mene. F. mine renfrognée. Disfondowes: chène, chine, higne, chigne, hègne, hime. | xhinêye [f.n.] xhene. Våt mî rire ki tchoûler, li xhinêye est pus bele. F. imitation, singerie. Disfondowes: chinêye, chinâye, hègnêye. | xhinåd, e I. [o.f.n] onk, ene ki critike les djins diri leu dos. Ci xhinåd la a todi l' air di s' fote di vos. Les xhinåds djhént, di vey li ptit mingurlet påpåd ki Miyin aveut yeu sol tård: "Ça arive co bén avou les vîs roncins". (A.Laloux). On dit eto: mocrê. foteu d' djins)). F. sot, railleur, moqueur, taquin. 2. pelante djin. On dit eto: haeyåve, haemåve. F. importun. II. [addj. purade padvant] ki xhene. >> xhinåde air: air di deus air, k' on voet bén k' c' est po s' fote. Li mwaisse sierveu aveut ene pitite xhinåde air cwand il a respondou. Loukîz a: difotant, difotant, F. air goguenard, narquois railleur. >> Xhinåd: onk des persounaedje des Ipocondes. Disfondowes: chinaud(e), chinâ, âde, chinârd, hignâd, hignaurd, hignârd, -âde. | xhinaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "xhiner". F. imitation, grimace. >> xhinaedje d' on brut: fråze ki rshonne a on brut, on criyaedje di biesse. F. mimologisme. | xhinant, xhinante [addj. purade padvant] ki xhene. Il aveut todi l' minme xhinant vizaedje. La ene ene xhinante djin (H. Forir). F. grimaçant.
xhlé [f.n.] (v.m.) (sociålmint comifåt) pixhote. Davance, on rascoyive li xhlé dins tos les manaedjes di Vervî pol rivinde ås foleus (J. Wisimus. On-z a poirté l' xhlé å docteur. Dji trova l' xhlé edjalêye dins l' pot, dizo m' lét. On djheut k' il ouxhe falou k' i boevaxhe del xhlé do ptit valet. (ramexhné pa L. Remacle). Ratinde èn efant, c' est do dopigne ki n' leye pont d' passêyes ni dins l' sonk, ni dins li xhlé (L. Mahin). F. urine. >> pot al xhlé: pot d' tchambe. >> atchenå al xhlé: (mot d' medcén) touyea ki moenne li xhlé des rnos eviè l' vexheye. Disfondowes: hlé, hylé; vî scrijha: escleit. Coinrece payis d' Måmdey.
å dzeu: li grinne di speate; dizo: li xho (grin) eyet l' xhossin (payete).
xho [o.n.] 1. grin (di frumint). Li grin spite å lon tos ses xhos, cwand l' flayea toume dissu (H. Simon). Mônresse, si vs serîz ene pire Dji tchantreu e m' leyant moudri Et mes poennes endirént sol ri Come les xhos k' ont passé l' bårire (G. Smal). F. grain. 2. (pus stroetmint) grin di speate sins les payetes. >> pwin d' xho: pwin di speate. Disfondowes: ho, cho. Etimolodjeye: bodje latén "excortiare" (bate po rsaetchî l' schoice); rl a: scheure. | xhoshire xhossire [f.n.] meule di molén a trô po moure li speate. Disfondowes: chochêre, hossîre. | xhoshin xhossin [o.n.] 1. payete di speate. F. balle. 2. pitit grin. 3. pitite sacwè d' rén do tot. rl a: pele-xhossin. On dit eto: barbôjhe. Disfondowes: chochin, hossin. Etimolodjeye: bodje "xho", cawete in (metowe pol cawete -ea).
Xhofrai [n.pl.] hamtea di Bévurcé, e F. Xhoffraix, en almand Schoffrä. Disfondowes: Hofrê, vîs scrijhas: Scofrai (1150), Scofreit (1188), Scofret (1200), Scoffreit (1210), Scoffereal (1188), Scofreal (1389). Etimolodjeye: bodje walon "xhov" (rl a: schover), acmaxhaedje do bodje latén "scopa" (coxhe, ramon) et do bodje flamind "schof" (faxhene, djåbe, rl a: scheuve); cawete latene "-etum"; ristitchî R; tchamp di djniesses u bwès di ptitès beyôles po fé des ramons. | Xhofurlin, -inne [o.f.n.] djin ki dmeure a Xhofrai. vîs scrijhas: Hofelin, Hofferlin, Hauferlin. Etimolodjeye: cawete -urlin.
Xhoneux rl a: Ôneu. Etimolodjeye: radjoutaedje a non-syince d' on H, dizo scrijha XH. rl a: Lôneu, rl a: ônea.
xhorbi [v.c.] passer ene loke, on papî so ene sitindêye po ndè rsaetchî del poûssire, des mannestés u li rsouwer. On dit eto: , stiede, toirtchî. F. essuyer, éponger. >> xhorbi s' nez: fé vni l' nåze foû del narene. F. se moucher. >> aveur si nez xhorbou: ni nén aveur çou k' on ratindeut. F. essuyer une déconvenue. >> tchaeconk xhoube si cou come i vout: tchaeconk s' arindje come i vout po-z avni a çou k' il a håsse. On dit eto: fwait s' lét come i vout coûtchî. F. se débrouiller. Disfondowes: chorbi, horbi, horbë, hourbi, hyorbi, hyourbi, hyoubri, chourbi, choûrbi, chourbu, choûrbu, chorbu, chourbë, choûrbë, miersipepieuzmint el notûle A.L.W. 5.179 (mape 5.64). Etimolodjeye: vî lussimbordjwès "skurbjan" (rinetyî), et tîxhon "furbjan" avou ridaedje F = XH. (Loukîz å FEW 17 140b).
xhouche rl a: houtche.
xhoûre rl a: houre.
xhousse rl a: hoûsse.
xhoûter rl a: schoûter.
xhoutsiplou u xhoûte-s'-i-ploût u schoûte-s'-i-ploût [o.n.] 1. rowe di molén a aiwe. 2. prometaedje k' on sait bén k' on n' tenrè nén. Disfondowes: hoûte-s'-i-ploût, choûte-s'-i-ploût, choûte-s'-i-plout, ascoute-s'-i-plout. Gm. ècoûte-s'-i-ploût. Etimolodjeye: no d' acolaedje viebe a l' imperatif + fråzlete (schoûte s' i ploût, paski l' aiwe ki rtoume del rowe fwait l' brut del plouve, et k' on dit tot baltant a ene sakî stampé a costé, k' i "schoûte s' i ploût").
xhoutsiplou: l' åbe del rowe di molén (poirtrait saetchî pa L. Mahin). | li rowe, adjustêye (poirtrait del coleccion da Louis Schul). | on raptitixhaedje d' ene rowe a batch, avou Louis Schul, li fjheu des rowes (poirtrait saetchî pa L. Mahin). | ene rowe a pales (molén d' Lakeujine) (poirtrait del coleccion da Louis Schul). |
Xhoutsiplou u Xhoute-si-ploût [n.pl.] 1. no di hamteas u nos d' plaece wice k' i gn a (u gn aveut) on molén a aiwe, copurade: a) hamtea do ban d' Manhé (Vå Xhavane), e F. Xhoute-si-plout (prononcêye vola "hyoûte s' i ploût"); b) no d' plaece d' Esneu, e F. Hout-si-plout (prononcêye vola "hoûte s' i ploût"); c) hamtea di Målimprey e F. Xhoute-si-plou (prononcêye vola "hoûte s' i ploût"); d) nos d' plaece d' Aiwêye, di Werè-l'-veke (hoûte s' i ploût), di Djerpene, di Mtet (choûte s' i ploût). 2. viyaedje k' on n' sait ddja eyou çki c' est. Dji n' va nén ndaler disk' a Xhoutsiplou po l' ritrover. Ké diferince inte Xhoutsiplou et Holywood ? A Holywood, on flate les stårs, et a Xhoutsiplou, on ståre les flates. Disfondowes: Hoûtsiploû, Hyoûtsiploû, Choûtsiploû, Houtsiplou.
xhouzar rl a: houzår.
xhouzer, xhouzedje rl a: houzer \ houzaedje.
xhover, xhovter rl a: schover, schovter.
xhufler (codjowaedje) I. [v.s.c.] 1. fé rexhe ene muzike, di ses lepes, sins djåzer. Tchante et xhufele et tarlatêye, puski Vo t' la tot seu e cisse carimadjoye; I n a nou moes si bea ki l' moes d' avri (R. Grafé). Tot xhuflant, li Pere Noyé a atelé ses gades et tcherdjî ses djodjowes et ses boubounes so li sclide (Y. Paquet & J. Lahaye). Cråne idêye, la, di xhufler des årguedinnes, tot codant ås fenès ceréjhes (A.Laloux). F. siffler. >> xhufler come on pinson u: come èn oujhea u: come ene mazindje u: come on måvi u: come ene siprewe u: come on raskignou u: come on ritchåd u: come èn ôrimiele: bén xhufler. F. siffler comme un merle. >> xhufler come èn ome: sawè xhufler, tot djåzant d'ene feme (ki n' ont nén l' dujhance di xhufler). >> Ça n' si dit nén, ça s' xhufele !: dijhêye po k' on n' djåze nén d' ene sacwè ki va amoenner des margayes. Franwal: ahåyant po: laisse tomber ! >> come les vîs xhuflèt, les djonnes tchantèt: les djonnes ont les minmès idêyes ki les vîs, il ont rprin leu-z åbitudes. >> aler xhufler u aler aprinde a xhufler: aler al prijhon (wice k' on n' a rén d' ôte a fé ki d' xhufler). 2. tchanter, tot cåzant di sacwants oujheas. On sboirgnive les moxhons po k' i xhuflénxhe mî. Li spinsron xhufele po-z anoncî do bea tins (M. Anselme). >> leyî xhufler les oujheas: leyî berdeler les djins. Po esse binawreus, i fåt esse binåjhe, fé l' bén, et leyî xhufler ls oujheas (A. Schmitz). 3. fé èn ewiant brut tot shoflant dins on xhuflet u avou èn instrumint d' muzike. On-z etindeut bén l' trin ki xhufléve. 4. fé èn ewiant brut tot djåzant d' ene sacwè ki va rade (air, bales di fizik). Li vint xhufele på trô del sere. rl a: zûner, xhîler. II. xhufler après [v.c.n.d.] xhufler po fé rivni (on tchén), po-z assaetchî (les båsheles). Cwand k' i xhufele après s' tchén, el fåt vey radårer. C' est nén foirt comifåt di xhufler après les cmeres. III. [v.c.] 1. fé ene muzike tot xhuflant. I xhufléve on ptit air di bijhe. >> aler xhufler èn air al grosse måjhon u: a Sint-Linåd: aler al prijhon. 2. mostrer (ene difåte) tot shoflant en on xhuflet (tot djåzant po on djindåre, èn årbite). Dji n' aveu nén oyou k' i m' aveut xhuflé. Dins tos les cas, li djouweu di dvant ni doet måy esse metou padrî l' dierin bak, ca adon, l' årbite va dveur xhufler " opseyt " (L. Mahin). >> (fotbale) xhufler côfran, xhufler penalti, xhufler opseyt: tot cåzant d' l' årbite, xhufler po-z arester l' djeu a cåze d' ene difåte. 3. mostrer (a des djouweus, des cåzeus) k' on n' est nén binåjhe, tot djåzant di rwaitants å fotbale, å teyåte, a on metingue). I s' ont fwait xhufler al fén del pîce. 4. conter (des prôtes). I nos ndè xhufele des beles (ramexhné pa Carlier & Bal). I nd a co xhuflé, savoz (E. Dethier). I xhufele ses couyonådes a kî l' vout schoûter (A. Balle). rl a: zûner, tchanter. F. débiter (des sottises), placer (une plaisanterie). 6. traiter. I nnî a xhuflé après l' tiesse (E. Dethier). F. injurier. 7. dire setchmint. "Mi, ci n' est nén mes agnons !", xhufla-t ele, li grosse infirmire, et s' les leya-t ele an plan. F. rétorquer, répliquer. Disfondowes: hufler, hyûfler, chufler, chuflè, chëfler, choufler, choflè. Pondants et djondants so les disfondowes: Li disfondowe di "xhufler" est l' minme ki l' disfondowe di "shofler" dins tote li Basse-Årdene (Bastogne, Bive), et dins on grand boket do Coûtchant walon (Cerfontinne, Payis d' Tchålerwè). Etimolodjeye: latén sibillare (minme sinse). | xhuflaedje [o.n.] 1. no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion et si rzultat) pol viebe "xhufler". rl a: xhuflotaedje, xhîlaedje. Miyot ki plane, toume et rdjibele; Oujheas ricnoxhous å xhuflaedje; Hope d' on tchivrou passant dzeu lu; C' est ça les valêyes di l' Årdene (P.J. Dosimont). F. sifflement. >> xhuflaedje foû: fotaedje a l' ouxh (d'on djouweu d' fotbale). F. exclusion. 2. copurade les xhufladjes (t.pl.) (fotbale): tins k' a stî pierdou cwand l' årbite xhufléve et arester l' djeu. F. arrêts de jeu. >> djouwer les xhufladjes: djouwer ene termene di rawete, après les 90 minutes do djeu, a cåze des moumints pierdous cwand l' årbite xhufléve. 3. decidaedje d' ene difåte å droet do djeu, ki l' årbite mostere tot xhuflant. >> on xhuflaedje rikerak: on decidaedje k' on pôreut rouspeter dsu. F. une décision discutable (de l'arbitre). Disfondowes: huflèdje, chufladje, choufladje, chouflâdje. | xhufleu, xhufleuse u xhufelresse [o.f.n.] li ci (cene), ou çou ki xhufele; copurade: 1. oujhea (u: moxhon) xhufleu: oujhea k' on pout acsegnî a tchanter, come li sizet, li fåbite, li pimåye (pîlåd), li tcherdonî, li pinson, li linet. 2. xhufleuse (f.) gréve rossete e sincieus latén Turdus musicus, k' a on xhuflaedje pus tchantant k' les ôtes gréves. 3. canård xhufleu: sôre di canård. Disfondowes: hufleu, chufleu, choufleu. | xhufla [o.n.] 1. manire di xhufler. Dj' åreu volou k' vs åriz oyou k' bea xhufla ! >> T' end as onk di xhufla ! a) To xhufleles mo droldimint; b) to xhufeles sifwaitmint bén. F. sifflement. 2. xhuflet (pitite usteye po xhufler). Å prétins, les gaméns fjhént des xhuflas k' i taeyént dins-n ene brantche di petrea (M. Georges). F. flûte rustique. 3. les xhuflas (t.pl.) gozî des oujheas tchanteus, k' il ont dandjî po xhufler. F. cordes vocales. Disfondowes: hufla, hyûfla, chofla, choufla. | xhuflåd, e [o.f.n.] xhufleu(se). F. siffleur (-euse). Disfondowes: huflaud, huflâd, choflaud, chouflaud. | xhuflant, e I. [addj.] ki xhufele (ki fwait èn ewiant brut). Elle a ene xhuflante vwè. F. sifflant(e). II. xhuflante [f.n.] gréve rossete. Disfondowes: huflant, huflont, chuflant, chouflant. | xhufelreye [f.n.] concert di xhuflaedjes d' oujheas. Disfondowes: choufelrîye, (hufelreye, choufulrîye).
xhuflet [o.n.] 1. usteye ki les djindåres, les årbites, les mwaisse-ovrîs, evnd xhuflèt dvins po cmander. >> novea mwaisse, novea xhuflet: On novea mwaisse ni fwait måy come li ci k' esteut dvant lu. >> roter å xhuflet: schoûter comifåt. Franwal: ahåyant po: obéir au doigt et à l'oeil. 2. pitit instrumint d' muzike a ene u sacwantès notes, fwait avou do frågne, del så, do havurna, des rozeas. F. flûte rustique, pipeau, flageolet. >> ... I n' a pus k' on ptit xhuflet Po xhufler o cou da Tchantchès: fén d' on rima d' efant, a môde di hopleuse, wice k' on rtoûne l' efant, eyet lyi shofler so s' dirî. >> Bate et bate al Sint Linåd; Cawe di vî vexhåd, Cwand vosse vatche årè velé, Vs åroz do boure et do stofè; Hê, xhuflets, vinoz !: rime-rame des efants ki batént les coxhes di havurna po fé des xhuflets (ramexhné pa J. Thiry). >> vochal mi trô di m' cou por vos fé on xhuflet: Dji m' fote di vos. 3. fôme d' ene sacwè k' est côpêye come on xhuflet rustike. F. biseau. >> e xhuflet: di bihair. Cisse få la n' est nén bén rawijheye: ele prind l' grin e xhuflet. F. en biseau. >> côper e xhuflet: côper d' bihair. rl a: bijhea, taeyant, ponte, xhuflete, xhuflot, xherbin. F. tailler en biseau. 4. gozî. >> côper l' xhuflet: a) côper l' parole. rl a: xhuflot. b) sigoziyî (côper l' goidje). rl a: buzea. 5. (plaijhant) seke do ptit gamén. 6. air ki passe pa on ptit trô et fé on xhuflaedje. F. vent coulis. Disfondowes: huflet, chuflet, choflet, chouflet. Pondants et djondants so les disfondowes: Li disfondowe di "xhuflet" est l' minme ki l' disfondowe di "shoflet" dins tote li Basse-Årdene (Bastogne, Bive), et dins on grand boket do Coûtchant walon (Cerfontinne, Payis d' Tchålerwè). | xhuflot [o.n.] 1. xhuflet (tos les sinses). Les ptits bierdjîs djouwént des airs di xhuflot. Si to n' clôs nén t' brayete, li ptite sori ti venrè rawyî ti ptit xhuflot. 2. hûfion (pitit vere å peket). 3. pîmåye. rl a: pîlåd. F. bouvreuil. Disfondowes: chouflot, chuflot. | xhuflotea [o.n.] pitit xhuflet (d' bwès). F. flûtiau. Disfondowes: (chuflotia, huflotê). Pc. chuflotiau. | xhuflete [f.n.] xhuflet (fôme d' ene sacwè côpêye come on xhuflet). Waite di n' nén côper les coxhes e xhuflete. F. biseau. >> bounet a xhufletes: bounet avou des coines. >> aler al xhuflete: aler rider sol nive tot s' ascropixhant. F. à croupetons. Disfondowes: chuflète, choflète, chouflète. Pondants et djondants so les disfondowes: Li disfondowe di "xhuflete" est l' minme ki l' disfondowe di "shoflete" dins tote li Basse-Årdene (Bastogne, Bive), et dins on grand boket do Coûtchant walon (Cerfontinne, Payis d' Tchålerwè). | xhuflotene [f.n.] 1. sôre di xhuflot (flûte rustike). F. fifre. 2. xhuflot, hûfion (vere a peket). 3. pitite gote di peket. 4. vî fizik. rl a: shoflete. F. chevrotine. 5. prijhon. Ti rirès co al xhuflotene, la. rl a: xhufler. Disfondowes: chuflotine. Coinrece Payis d' Tchålerwè.
xhuflet (poirtrait saetchî pa L. Mahin).
xhufloter [v.s.c.] & [v.c.] xhufler douçmint u ledjirmint. I xhuflote todi des vîs airs. I xhuflote todi e travayant. F. siffloter. Disfondowes: chuflotè, chiflotè, choufloter. Coinrece walon do Coûtchant, et payis d' Fumwè. | xhuflotaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion et si rzultat) pol viebe "xhufloter". F. sifflotement. | xhuflotmint [o.n.] xhuflotaedje. | xhufloteu, xhufloteuse u xhuflotresse [o.f.n.] li ci (cene) ki xhuflote. Disfondowes: chufloteu, chifloteu.
yåk rl a: åk.
Yåle (a l' atake et dirî voyale) / Åle (dirî cossoune) [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. Alle-sur-Semois, rebané avou Vresse. >> li Voye d' Åle: no d' ene rowe di Suni. Etimolodjeye: gayel "allo" (pire), etroclaedje d' on Y di bele oyance (rl a: yåk, yink, yesse). | Yålî, ire [n.dj.] dimorant(e) d' Åle. Vos, Yålîs, vozôtes, Yålires, vôtez por mi, ki n' promete nén dipus d' boure ki d' froumaedje. Disfondowes: Yaulî, îre.
yârds rl a: liårds.
yë rl a: oû.
yebe-ås-as u yebe ås as [f.n.] Sisymbrium alliaria.
yebe å froyon [f.n.] årdjintene. Potentilla argentea. F. argentine.
yebe di bribeu [f.n.] rampioûle, ki, dinltins, les bribeus d' mestî metént des foyes so leus playes po k' ele ni s' rifjhénxhe nén. F. clématite.
yebe di troye [f.n., pl des yebes di troye] sipigne (Meum athamanticum), k' ode ene miete come ene troye. A l' erire-såjhon, les djins end alént å Fraiti, po disterer et côper kékès raecinêyes di yebe di troye.
yèles rl a: yeusses; rl a: zels
yene rl a: ene.
yesse 1
yesses [f.n.t pl.] leyes. F. levures. Ingl. yeast. Coinrece roman payis.
yesse 3 rl a: esse.
yeu rl a: oû.
yeusses [omrin et femrin pron.] zel(e)s. Nos restans co avou yeusses. Vs estoz m' feme, èm soû, èm mere, èm comere: C' est po yeusses eshonne ki dj' vos voe voltî (F. Dewandelaer). El Sindje, tot bleu d' colere måtraitive li Peroket d' fafiåd Dijhant ki, di s' cråsse linwe, i n' bayreut nén deus liårds; Tertos s' mokéve di yeusses; on riyeut come des sots (J. Defrane). Gn a la eto ene viye clarinete k' il ont stî mete yeuss deus l' Gurnadî (R. Painblanc). Les omes, yeuss, s' inkeuret al "cantina" boere ene afwaire k' i lomèt tekila (D. Heymans) Mins vla k' l' åbe s' a metou a clintchî et a sketer pask' il estént trop pezants a yeuss deus (W. Bal). Divant yeuss, i voeynut k' i s' eleve on grand tchinne (M. Renard). F. eux, elles. >> da yeusses: da zels, da leu. Dji dirè pus: nos dicåces ont ene sacwè ki n' est k' da yeusse, on detay ki fwait k' on n' pout nén rnoyî leu-z etat civil (E. Romain). F. qui leur appartient en propre, typique, identitaire. Disfondowes: yeus' (omrin et femrin), yèles (femrin). Coinrece Coûtchant walon.
yeye [f.n.] dins l' ratourneure >> c' est do bo d' yeye u c'est do bo d' yeye, cwand on met s' mwin dzeu, ça pouwe: dijhêye po responde a on kitchot ki dmande tofer: cwè çki c' est d' ça ?
yink rl a: onk.
yô [f.n.] aiwe. Dins mes tchåssetes, dji sinteu l' yô glisser (M. Dubois). Etimolodjeye: calké do picård yeau. Coinrece walon do Coûtchant.yoler [v.s.c.] boere li cafè (magnî ene pitite sacwè, sovint do pwin et do cafè, a cwatre eures). rl a: riciner.
Yon (dirî voyale) / On (a l' atake & dirî cossoune) [n.pl.] ancyin ptit ban del Walonreye, e F. On, rebané avou Måtche-el-Fåmene. Dji va a Yon; dji rpasrè pa Yon; dji rvén d' On; On a wangnî al fotbale. Cwand on-z arivéve en èn ôte viyaedje, les efants nos boerlént: "Couyons d' On ! Couyons d' On !". Vîs scrijhas: UUadingo (885), Wodein (1070), Woens (1130). Etimolodjeye: sipotchaedje d' on vî no "Wodindje" (pitit no tîxhon "Wado", cawete -indje, amon les cis Wado); etroclaedje d' on Y di beloyance, come po Yåle.
yonk rl a: onk.
yôrd, yôde [addj.] 1. mannet(e). Ene damjhele ki danséve å dzeu del yô breyeut dissu l' yôde rivire avou l' espwer k' on djoû les grands di ç' monde ci s' revoeyénxhe po k' ça candjaxhe (Raymond Honoré). On vî ptit rossea tchet, tot maigurlot, avou deus breyåds ouys et ene pitite tiesse tote yôde (M. Henrioulle). F. sale, souillé. 2. måprôpe, nén oniesse. K' el diale t' epoite et t' coberôle, Ti, po ene yôde gåce ! (Gina Spirito). F. sale, dégueulasse, salope. Disfondowes: yônrd, yônde, yoûrd, yoûrde, yôrd, yônde. | yôrdeure [f.n.] mannixheure. Fåt on relijhaedje, tolminme ! Come po les petotes, El tcherbon, Les yôrdeures... Sinon, eyou çk' on ndè va ? (Jacqueline Boitte). On dit eto: mannesté. >> yôrdeures di manaedje: tot l' çou k' on tape evoye dins on manaedje. F. ordures ménagères. | yôrdisté [f.n.] difåt di çou k' est yôrd, dit dins ene fråze emocionrece. Måle were !, niche tins !, mannete plouve !, yôrdisté d' berdouye ! (L. Mahin). rl a: mannesté. Etimolodjeye: bodje "yôrd", cawete -isté, 1996. | yôrdi (codjowaedje) [v.c.] manni. So vosse blouze tote yôrdeye, on voet ene blefe di cafè, témint vos nd avoz ddja rlopé. Les grijhès nouwêyes yôrdixhèt l' cir, tot sclidant did viè l' Trô al Bijhe (Omer Bastin). F. salir, souiller. | yôrdixhaedje [o.n.] mannixhaedje. | yôrdixhant, yôrdixhante [addj.] mannixhant(e). Coinreces Payis del Lovire et Courcele.
youp ! [mot-brut] zoup ! on dit eto: hop. | youpdoudoup ! [mot-brut] zoupzouzoup ! Youpdoudoup so li spirea, Djambe di bwès n' a pont d' oxhea Nosse meskene ni sait danser ... (rima d' efant, zoupleuse). | youptata [mot-brut] zouptata. "Li bâ da Maria, youptata !", dit-st i l' mårmitchon k' aveut veyou potchî ene vatche k' aléve a gayet.
yunk rl a: onk.
yute rl a: houte 1; rl a: houte 2.
Zabele [n.dj.] pitit no d' feme del Walonreye, e F. Isabelle. Dj' a tot m' coir k' est bagueu d' ivier, di froed, d' djalêye, Mins dji m' vos va rtrover, vos m' ertchåfrez, Zabele (J. Nihoul). | Zabea [n.dj.] (v.m.) pitit no d' ome del Walonreye, e F. Isabeau. | zabea [o.n.] (v.m.) 1. ploreu(se) d' etermint, ki s' meteut divant l' coirbiyård. F. pleureur (euse). >> Ploroz, zabea, vla l' doû k' eva: dijhêye pol ploreu kimincî ses dislamintaedjes. 2. a) feme di rén. Ene Magrite, ene beguene, on zabea frént danser l' diale dins on boestea. F. gourgandine. b) grande biesse di feme. F. grande niaise. Disfondowes: zabê, zabia. Etimolodjeye: pitit no divnou cmon no.
zafe [f.n.] mwais moumint a passer. Deus zafes insi sol minme djoû, et dji nel raconte a persone (E. Petithan). rl a: broke, rascråwe. Etimolodjeye: sustantif rexhou d' on mot-cria pol brut d' ene bafe, d' on côp setch.
zbritche rl a: sipritche.
zbrûtche rl a: sipritche.
Zdan rl a: Sidan.
zebe [o.n.] 1. biesse a tetes, come li tchvå, avou des royes noeres et blankes so tot l' coir, ki vike e l' Afrike, e bindes. F. zèbre. >> cori come on zebe: cori rade. rl a: bixhe, live. >> les Zebes: ecoraedjeus do club di fotbal "Sportigne di Tchålerwè". rl a: gade-a-royes. 2. drole d' ome. rl a: apôte, aplåsse, zigomår. F. individu, bougre. >> travayî coume on zebe: bouter deur. C' est des zebes po travayî. rl a: betche-bos, nûton. F. bien travailler, bosser. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do portuguès zebra, pal voye do F. Disfondowes: zêbe, zébe, zèbe.
zels-minmes, zeles-minmes [pron.] refoircixha di zel(e)s. I cåzèt po zels-minmes. Ele n' ont k' a si rwaitî zeles-minmes. F. eux-mêmes, elles-mêmes.
zels, zeles [pron.] prono des rwaitant(e)s (3inme djin do plurial): 1. metou dirî dvancete. Dj' a des efants; c' est po zels ki dj' overe. Por zels, c' est todi bon assez. Ebén, ça serè tant pire po zeles. Dji dmoréve astok di zeles. I vnèt cwand on n' a pus dandjî d' zels. Dji n' avans nén mezåjhe did zeles. Les leus ni s' magnèt nén eter zels. Nos irans å martchi avou zels. On s' va anoyî sins zels. Nos frans bén sins zeles. Gn a des meres ki n' pinsèt k' a zeles. rl a: yeusses, zels-minmes, zozôtes. F. eux, elles. Ingl. them. >> a zels tos seus, a zeles totes seules: rén k' inte di zel(e)s, sins nolu d' ôte. A zels tos seus, i frént bén ene ekipe di fotbale. F. à eux seuls. >> C' est a zels u: c' est da zels: c' est zels k' endè sont mwaisses. rl a: leur. F. à eux (elles); leur appartenant. Ingl. theirs. >> on, ene (+ no) da zel(e)s: ene sacwè ki ls ôtes n' on tnén. Dji n' årgouwe nén les cis ki sayèt d' trover ene solucion da zels å dfaite do rfondaedje do walon (R. Viroux). F. personnel(le), propre. Ingl. own. Ny. eigen. >> ene sacwè bén da zels: Franwal: ahåyant po: leur identité. >> leu tuzance da zels: Franwal: ahåyant po: leur identité culturelle. 2. metou tot seu el tiesse del fråze, u d' ene fråzlete adjondowe, et ki va esse repeté pa on prono ordinåre. Ti, ti t' casse li tiesse, et zels, i s' è fotèt come di leu prumire tchimijhe. 3. metou come refoircixhant prono. a) sudjet. Dji vou bén, mins zels ni vôront måy. Dimandez a on vî curè; zels conoxhèt tos les ptits screts-mawets (J. Brumioul). C' est zeles ki vénront aprester a marinde. b) coplemint. Les djins ki sont metchants, c' est zels k' il lzî arive corade des måleurs. 4. repetaedje do sudjet, sovint aconcoisté d' èn adviebe (di dgré, evnd.). C' est zels mwaisses. I sont zels assez. Ele sont zeles totes seules. >> Il estént zels cwate: a cwate (djins, biesses). rl a: leu. >> elle ont vnou zeles deus: a deus. rl a: leu, ambedeus. >> zels, zeles assez: assez (tot cåzant d' djins). Il estént zels assez, dandjreus ? F. suffisamment nombreux. Ingl. enough of them. >> zels mwints, zeles mwintes; u: zels po fé: a bråmint (des djins). Il estént zels mwintes, a l' etermint ? rl a: leu. F. à beaucoup, nombreux (se). Ingl. many of them. 5. tot zels, totes zeles: a) zels tertos, zeles tertotes. Dj' a stî contraryî pa tos zels. F. eux tous, elles toutes. Ingl. all of them. b) les minmes (djins). Nos restans co avou tos zels. rl a: tot. F. les mêmes. Ingl. the same people. c) >> c' est tot zels, totes zeles: c' est bén zel(e)s. C' est tot zels, la, ça, di leyî les usteyes e plan sol tchantî. F. ça leur ressemble à fond, c'est typiquement eux (elles). Disfondowes: zèls, zès, zês, zias, zeus, zoul, zës, zols, zals, zous (omrin), zèles, zales, zoles, zoules (femrin). Etimolodjeye: latén (minme sinse) pal voye do vî walon "ès, èles"; pu riscôpaedje di shuvions come "sins ès, totes èles" (avou prononçaedje des loyeures -z-) => sins zès, totes zels: askepiaedje d' ene omrinne fôme "zè" (k' est co l' disfondowe e l' Årdene nonnrece), et ene femrinne fôme "zel". Après, li femrinne fôme "zel" divna li seule fôme dins cåzu tot l' Payis walon (1650). Elle a stî rehåyeye ortograficmint på scrijhaedje Feller (1900) en ene sicrîte fôme omrinne (zèls) et ene sicrîte fôme femrinne (zèles). Disfaflotaedje (zels, zeles) e 1995.
zénk 1 [o.n.] 1. metå peur racafougnåve, di grijhe-bleuwe coleur, ki n' erounixh nén. Ene foye di zénk; ene buze di zénk; des clås d' zénk. O dzeu do toet, on meteut todi ene cresrece di zénk. On fond d' nô, c' est l' zénk k' on mete dizo les schayes, siconte del tchiminêye. 2. Elemint tchimike metålike di simbôle atomike Zn. C' est ene pomåde avou on sé d' zénk, do sulfate, si dj' el tén bén. 3. vî avion, viye oto, viye moto, vî velo. Cwè çk' il årént polou fé avou leus vîs zénks siconte des Spitzfire almans, taiss, twè ? Kî çki t' atchtreut ci vî zénk la, hê, ti; il est djusse bon po-z aler o cabouyaedje. rl a: tacot, becson, tcherete, caleze, cariole. F. zinc, guimbarde, bagnole, coucou, tacot. Disfondowes: zink, zing, zèk, zék, zénk. Etimolodjeye: alm. Zink (minme sinse). | zénkî [o.f.n.] 1. ovrî ki mete des plakes di zenk so les toets. Les zénkîs sont so nosse toet. 2. patron d' ene industreye ki traite do zénk. L' Union Miniere a houkî tos les zénkîs d' Urope po waiti di fé rmonter les pris. | zénker u zéncler [v.c.] ricovri avou do zénk. Il ont zénké l' volé del måjhon. rl a: rizénker. Disfondowes: zinker, zinguer, zéguer, zinguè, zinglè, zinguî, zinker. | zénkeu u zéncleu [o.n.] 1. zénkî (ovrî ki mete des plakes di zénk so les toets). 2. plombî (ovrî ki rfwait les såles di bagn). rl a: tchôdronî. Disfondowes: zingueur, zingueu, zingleu, zégueu, zinkeu.
zenofobe [o.f.n.] raecisse. Disfondowes: zènofope, csénofôpe, gzénofobe. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî (X a l' atake => Z) do F. xénophobe, fwait pa aplacaedje tîxhon do grek "xenos phobos" (ki voet evi ls etrindjirs). | zenofobeye [f.n.] kidujhance d' on (ene) zenofobe.
zès, zês rl a: zels.
zeus rl a: zels, rl a: yeusses.
zezôtes [pron.] zels. Riwaitîz a zezôtes (ås efants ki djouwèt sol voye) estô d' tchafter ! Disfondowes: zozôtes, zèzôntes. Etimolodjeye: mot d' aplacaedje prono (zels) + adviebe (ôtes), sol piceure di "nozôtes" et "vozôtes"; rl a: tizôtes. Sorcoinrece.
zgonsîre rl a: siconsire.
zias rl a: zels.
zif et zaf [mots-brut] mostrèt li brut d' ene bafe >> zif zaf: a) brut di deus u mwintes bafes, ene dirî l' ôte. b) movmint ki s' passe foirt raddimint. A schipe nosse colon rtapé sol hapå, zif zaf, vo l' la dvins. rl a: rif raf. F. presto, en une deux.
zglisse rl a: siglisse.
zignter rl a: zinter.
ziguezag [o.n.] 1. crawion. I fjheut des ziguezags sol rote. rl a: crankion. F. zigzag. 2. voye avou bråmint des tournicreyes, po ls oto d' coûsse. Schuemacher n' a nén trové s' mwaisse so les ziguezags di Francortchamps (L. Mahin). F. circuit. 3. ratchatchas (so ene foye di papî). F. gribouillis. 4. pitite cwårêye îpe, ki les fiers fijhèt on ziguezag. rl a: seracuze. F. herse. Disfondowes: zigzag, zig-èt-zag.
ziguezig et ziguezon [mots-brut] mostrèt li brut d' on violon ki djouwe. Vive Cabeche avou s' violon ki nos fwait ziguezig vive Cabeche avou s' violon ki nos fwait ziguezon (ramexhné pa L. Léonard). rl a: rimtchimtchim, tchimtchitchim, zimzim, zimboum.
zigzaguigne [o.n.] 1. rade dischindaedje e croles d' on ptit avion. I n' s' a seu mete cwite di l' Almand k' e fjhant do zigzaguigne. F. looping. 2. passaedje di des ôtès otos on côp a droete, on côp a hintche, po ene oto (en moto) ki rôle come on diale so l' otovoye. Dji m' va m' aburteler dins mi Alfa-romeo, et aler fé ene miete di zigzaguigne so l' otostråde di l' Årdene. Etimolodjeye: bodje "zigzaguer", vicante cawete -igne, 1998.
zigzonzece I. [f.n.] 1. roye ki craweye a inglêyes. F. zigzag. 2. bodjaedje dins tos les sinses d' ene djin (sôlêye ki craweye), d' ene biesse (moxhe ki vole). Il esteut sô, et fé des zigzonzesse sol voye. F. tournoiement, embardée. 3. ratchatcha ki dåbornut on meur, ene foye. F. gribouillage griffonnage. Cwand les efants comincèt a ndaler a scole, i fjhèt des zigzonzeces so leu-z ardwese. II. a zigzonzece: [addjectivire & advierbire] 1. metou e cwåré avou onk å mitan, tot djåzant d' on plantisse, d' on pavmint. Våreut mî planter vos åbes a zigzonzce. F. en quinconce. 2. (imådjreçmint) nén droet. Il a ene consyince a zigzonzeces. F. tortueux. Disfondowes: zigzonzèce, zigzonzete. Etimolodjeye: bodje ziguezon, cawete -rece avou spotchaedje do R.
zimboum u zimbouboum I. [mots-brut] mostrèt li brut del muzike des orkesses di dicåces. Zimboum zimboum tralala lala, c' est nozôtes les pus djolis, c' est nozôtes les pus djintis (tchanson). rl a: ziguezig. Disfondowes: zim'boum, zim'bouboum, zim'boumboum. II. [addj.] 1. ki ratind famile tot cåzant, sovint e må, d' ene feme. Il alént coûtchî eshonne divant di s' maryî, c' est come ça k' elle a stî zimboum. F. enceinte. 2. nén tot djusse. rl a: foû scwere, zinzin. F. dérangé mentalement. | zimboum tralala [mot-brut] imitåcion do brut d' muzike, po dire: a) hay, alans î sins rastena. Franwal: ahåyant po: allons-y gaiement ! b) copurade, cwand deus djonnes djins ont stî coûtchî eshonne. I s' avént stî rtrover dins s' kotche o Noû-Lovin et pu zimboum tralala, hin, valet. c) ene sacwè a bén stî adjinçnêye, ki ça a stî come do papî a muzike. Il avént apresté l' noice meticuleuzmint; ci djoû la, c' esteut zimboum tralala !
zimzim u zimzizim [mot-brut] 1. mostere li brut d' on violon, d' èn årmonica, ki djouwèt; li brut d' ene muzike ki va, d' ene viole ki djouwe tote seule, come li cene ki les moxhonisses aprindèt des airs ås moxhons avou. C' est todi zimzim disk' a mo tård al nute. Zimzizim Colå Robin; èm tchivå n' a pus k' on dint; a mwindjî tot s' picotin; et n' a leyî k' on ptit fistou; po xhufler o trô d' vosse cou (rima d' efant). 2. hay, alans î sins rastena. Alé, zimzim, monparan ! Franwal: ahåyant po: En avant. rl a: rimtchitchim, tchimtchitchim. Disfondowes: zim'zim', zi-zim. | zimter [v.s.c.] må djouwer del muzike. rl a: zinziner.
zin [mot-brut] mostere li brut di tchocaedje do fier. Disfondowes: zin', zën'. | ziner [v.s.c.] fé èn brut d' casroles. F. tinter, résonner, émettre un bruit métallique. Cwand k' c' esteut l' danse del graweye, on bouxhive so ene payele avou ene graweye: tchaeke côp k' ça zinéve, on candjive di cmere. | zinreye [f.n.] 1. deram di brut d' casroles. 2. muzike k' on n' inme nén. Gn aveut ene zinreye, ladvins, twè, dji n' ti di k' ça: i martoként tertos so des casroles et des payeles. Disfondowes: zin'rîye, zin'rèye, zën'rîye. | zinziner [v.s.c.] aler, djouwer del muzike (tot cåzant d' èn instrumint d' muzike) På aléve fé zinziner si violon et Djan-Mi aléve fé tanfler et poûfurner si ptit årmonica rabistoké et poûssif (E. Pècheur). rl a: zimzim. Disfondowes: zin'zinè, zin'ziner, zën'zëner.
zing [mot-brut] mostere li brut d' on côp di scorijhe. Dji lyi a dné zing et zing (ramexhné pa J. Haust). rl a: zwin, rl a: zingler. F. vlan.
zingler [v.c.] 1. bouxhî avou ene sicorijhe. Il a zinglé s' valet divant les ôtes bokions. Il a stî zinglé a côps d' corijhe. On a stî zinglé l' pôve biesse pask' ele hoûléve (H. Forir). rl a: chlaker, azingler. F. fouetter, flageller, fustiger. 2. bouxhî a ptits setch côps, copurade tot djåzant del plouve, des gurzeas. Li pluve lyi zingléve li figueure. F. cingler. 3. bate comifåt. I s' a fwait zingler comifåt. rl a: zignter. F. gifler, rosser, fesser. 4. (imådjreçmint) critiker setchmint. Rwanda 1995: les corwaiteus do Rwanda ont zinglé l' idêye amerikinne d' on Houtouland et d' on Toutsiland. F. fustiger. Codjowaedjes: dji zinguele u dji zinglêye. Disfondowes: zingler, zinglè, zinguer, zéguer. Etimolodjeye: latén cingula (cingue), avou assaetchance do mot-brut zing ! | zinglaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion et si rzultat) pol viebe zingler. On z a oyu l' zinglaedje del sicorijhe 500 metes lon. Iran 1995: il aveut touwé l' ome et coûtchî avou l' feme: il a stî condåné a 80 zinglaedjes, pus esse pindou. Les djins s' avént ratchacossé po vey li zinglaedje et l' pindaedje. F. claquement, fouettement, fustigation, flagellation. | zinglé, zinglêye [addj.] sot, ene miete bardouxhî. C' est on dmey zinglé; c' est ene dimeye zinglêye (ramexhné pa M. Francard). F. cinglé(e), toqué(e), fou, folle. | zinglåde [f.n.] 1. volêye di côps. I vont co atraper ene zinglåde. F. rossée. 2. (djeu d' cåtes) djeu wice k' on djouwe tote ene rîlêye di cåtes ene après l' ôte. Coûnet djouwe si djeu al zinglåde, pari, lu. (ramexhné pa L. Remacle). F. salve. Disfondowes: zinglâde, zinguâde, zinglaude. | zinglant, e [addj.] setch. Vosse risponse esteut ene miete zinglante. rl a: måhonteus. F. cinglant, blessant, offensant, désobligeant. | zinglantiveuzmint [adv.] d' ene zinglante manire. I l' a disdit zinglanteuzmint. F. sèchement, vertement, méchamment, rudement. Etimolodjeye: cawete -iveuzmint so l' addj. "zinglant", 1997.
zingler: dessinaedje da Hergé.
zinguer rl a: zénker.
zinguezele (a zinguezele) [advierbire] metou (metowe) po n' nén toumer, mins k' i fåt bén tot. Li mande est a zinguezele sol moncea d' cayåds. Djulia est a zinguezele so ses talons d' bos (F. Deprêtre et N. Nopère). A zinguezele inte on pavé et ene colete, nos savans danser sins tchaire, al Lovire (C. Quinet). On dit eto: asgur. F. en équilibre.
zink 1 rl a: zénk.
zink 2 rl a: zwink.
zinter II. [v.c.] diner ene ratournêye (ene dobleure) a (ene djin). I s' a fwait zinter på Rossea. rl a: ridinguer, ringoter, spindjî, froter, ridobler. F. rosser. Disfondowes: zignter, zin'ter. Etimolodjeye: viebe fwait sol mot-brut "zin".
zinter evoye [vierbire a spitron, a coplemint] evoyî (ene sakî) å diale, fote (ene sakî) a l' ouxh. Zintêye lu evoye ! rl a: zaguer. F. expédier.
zip-sipotchî u Zip-sitrindou [addj.] (mot d' éndjolisse) divnou pus ledjî pa strindaedje, tot djåzant d' on fitchî éndjolike. Dji vs el pou evoyî pa emile si vos vloz; zip-sipotchî ça n' peze co k' 600 Ko et ene rawete (S. Quertinmont). Etimolodjeye: aplacaedje tîxhon no d' programe éndjolike (zip, programe sitrindeu di fitchîs) + pårticipe erirece, 2000.
zirconiom [o.n.] Elemint do tåvlea d' Mendeleyev, del troke des peurs metås, di grijhe coleur, di dinsité di 6,53, ki rshonne å titaniom et å siliciom, kinoxhou dizo l' essegne atomike Zr, li nombe atomike 40, et l' pwès atomike 91.
zivercôfs I. [o.n.t.pl.] 1. (v.m.c.) payis metous fén lon, so l' evierdaegn et k' i n' î fwait nén bon aler. Cour ås zivercôfs et s' ni rvén måy pus ! Va s' ti fé pinde ås zivercôfs ! Vass djudla les mers; vass minme ås zivercôfs u å diale dji n' ti sai wice ! Et c' est co pire si vos passez li djournêye a-z eternaivyî pattavå l' daegn, a-z evoyî des emiles e walon ås soçons ki sont-st ås zivercôfs (L. Mahin). Les Walons, come tos les peupes, sont des voyaedjeus. Et s' ont i yeu, a des moumints d' leu-z istwere, pômagne et soelance, a té pont k' alît cweri, ås zivercôfs, après ene meyeute vicåreye (L. Mahin). F. antipodes. >> evoyî ene sakî ås zivercôfs: l' evoyî å diale, e l' infier. F. diable, enfer. 2. (istwere) les Zivercôfs: Indes neyerlandesses (Indonezeye). C' est do cafè d' ås Zivercôfs. II. zivercôf [o.n.] (istwere, trevéns olandès) egadjeu po-z aler å sôdård, u come matlot ås Indes neyerlandesses. F. enrôleur. Etimolodjeye: Calcaedje riwalonijhî do neyerlindès "ziel verkopen", avou assaetchance di l' almand "verkaufen" (vinde si åme), 1820. Coinrece Payis d' Lidje.
Zône (ol ~ ) [n.pl.] ol Zône: no d' plaece di Måmdey. >> on djouweu del Zône: on bon djouweu (spårdaedje d' ene paskeye di ci coine la). Etimolodjeye: riscôpaedje di "o ls ônes" (dins ls ôneas, o bwès d' ôneas). rl a: ônea \ ône.
Zôrbrôte [n.pl.] hamtea del Ribiveye. Etimolodjeye: calcaedje di l' almand "Sauer Broich" (seure fagne); loukîz a: Seurfa (Sorfa, Sorifè), Seure, sourcroûte.
zoû rl a: zû.
zoubler evoye [vierbire a spitron, sins coplemint] cori raddimint evoye (tot zoublant). I gn a k' a lyi cåzer d' ses rpayaedjes e rtård, et i zoubele evoye ki ti nel rivoes pus del samwinne. rl a: zoupter evoye, zûner evoye. F. s'éclipser.
zouguî, zouguer rl a: souker.
zoum [o.n.] sistinme di ragrandixhaedje del vowe so èn aparey foto. Etimolodjeye: calcaedje riwalonijhî di l' inglès zoom (mine sinse) 1990.
zoumer [v.s.c.] ragrandi l' vuwe d' ene imådje. Ingl. to zoom in. Etimolodjeye: viebe del prumire sôre fwait sol mot "zoum", 2002.
zoup ! [mot-brut] mostere li movmint d' on hoplaedje. rl a: youp, hop. | zoupzouzoup ! [mot-brut] mostere li movmint di sôtlaedjes, onk dirî l' ôte, come ene djin ki trotene, ene grande djin ki fwait sôtriker èn efant. Et Mitan d' Cok rapougne si ptit voyaedje abeye abeye et zoupzouzoup d' ene djambe so l' ôte (raconté pa C. Limet); rl a: youpdoudoup, hop. | zouptata ! [mot-brut] mostere on grand sôtaedje après des ptits hossaedjes, copurade dins les zoupleuses. Les poyes ponèt des beas gros oûs; dins l' schô d' matante Gazou; zouptata ! (rima d' efant, zoupleuse). | zoupedår ! [mot-brut] zouptata. Fijhoz mu zoupedår, ô, grand-popa ! Etimolodjeye: mot d' acolaedje mot-brut et viebe (zoup et dåre).
zoupter evoye [vierbire a spitron, sins coplemint] cori raddimint evoye (tot zouptant). T' es ki cåze avou lu et i zouptêye evoye sins k' ti n' voeyes payou. F. s'enfuir, se dérober, se défiler, disparaître.
zû [mot-brut] brut d' grosse moxhe ki vole, do vint ki shofele. Zû, zû ! twè, Ptit Roytea, zû, zû ! ti serès advineu; zû, zû ! ti serès advineu; c' esteut l' vint ki lyi cåzéve (L. Mahin). rl a: huzer. Disfondowes: zû, zoû. Etimolodjeye: erî-rifjhaedje a pårti di "zûner", 2002; rl a: chî.
zûner [v.s.c.] 1. fé on gros brut tot volant, tot djåzant d' on malton (bordon), d' ene moxhe, d' ene åbalowe (baloujhe). T' aveus ene moxhe a vier dins l' tchambe, ki zûnéve come ene baloujhe. rl a: zûnter, maltoner, chîler. F. bourdonner. >> t' åreus oyou zûner les moxhes: les djins s' taijhént tertos. >> djouwer a fé zûner les baloujhes: djeu des efants divant k' on n' pretche po n' nén fé sofri les biesses: il emantchént on fi après les aiyes d' ene åbalowe, et l' leyî voler e rond. 2. fé on brut, todi l' minme, come li ci d' ene moxhe, d' ene baloujhe, tot djåzant d' totes sôres. On-z ôt les fis do telefone ki zûnèt copurade cwand i djale. Èn elicoptere a aiyretes ki zûne come on djonnea d' moxhetes: c' est les ovnyins ki sont laddins ! (L. Mahin). On bouxhive les tchambes; dj' oyeu les fuzêyes ki zûnént tot montant. F. bruire, vrombir, siffler. 3. xhufler ås orayes, tot djåzant des bales, d' ene tourpene, d' on baston k' on fwait tourniker. Gn a ene bale ki m' a zûné ås orayes; ti sins bén ki dji nel moennéve nén lådje. Les zwers fijhént zûner li tourpene ki ça m' tapéve so les niers. F. siffler. 4. produre on brut, todi l' minme, d' ådvins, po ene oraye k' est malåde; produre on brut k' est trop foirt po èn aparey metou a l' oraye. Gn aveut mes orayes ki m' zûnént. Avou si aparey, cwand on leye toumer on coyî, ça lyi zûne dins ses orayes. rl a: chîler. F. tinter, bourdonner, résonner, retentir. 5. tchanter (ene tchanson) sins waire drovi l' boke. I s' aléve pormoenner disk' al tchapele tot zûnant si ptite tchanson. rl a: gruziner, muzer. F. fredonner, chanter. >> li fé zûner: tchanter bén et foirt. Gn aveut, dins l' tchambe, on pinson kel fijheut zûner. Franwal: ahåyant po: chanter à gorge déployée. 6. dire a l' oraye. F. sussurer. 7. dire tot l' tins (ene sacwè k' on n' ôt nén voltî). I zûne ki l' walon doet dmorer edjalé come les patwincieus l' ont trové e 1935. rl a: tchanter. F. rabâcher. 8. canler (dire do må des ôtes). Oyoz zûner l' åbalowe? Dandjreus k' ele casse co do souke so nozôtes. F. jacasser, cancanner. 9. si måvler. Leu plaijhi, c' esteut del fé zûner. F. râler, pester, mousser. rl a: monter, edaiver, eraedjî. Disfondowes: zûner, zûnè, zûnî, zûler, zîner. | zûne [f.n.] air k' on zûne. Etot magnant des canadas al braijhe, les bierdjîs apougnèt ene zûne sol flûte di sizon (L. Mahin). F. mélodie, mélopée, air, refrain, rangaine. | zûnaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "zûner". Dj' a on zûnaedje dins l' oraye, docteur. On n' oyeut totåtoû kel zûnaedje des maltons. Sitindous fén mierlongs, nos n' etindéns ddja li zûnaedje do vint dins les foyes. rl a: ramxhiaedje, chîlaedje. F. bourdonnement, susurrement, tintement (d'oreille), vrombissement, bruissement. Disfondowes: zûnèdje, zûnadje, zûnâdje. | zûna [o.n.] 1. pitit zûnaedje, come li ci d' on sourdaedje d' ene aiwe, li chîlmint do gaz foû d' on tuyea. On oyeut on ptit zûna: c' esteut on filet d' aiwe inte deus pires. F. sifflement léger. 2. (mot d' medcén) xhuflaedjes des brontches rasserêyes dins l' coûtresse d' alinne. I m' a co rfwait do zûna tote li nute; dji lyi va riscrire ene médyinne di cortizone. F. sifflement asthmatique, râle sifflant.
zûner 2 rl a: sûner.
zûner evoye [vierbire a spitron, sins coplemint] cori evoye come ene åbalowe. Elle a zûné evoye d' ene bele araedje. rl a: zoupter evoye, sipiter evoye, fritchter evoye. F. déguerpir.
zuvion [o.n.] pitit tchôd vint. On sinteut les frisses zuvions del vesprêye. Ca firs et francs n' sont i nén, sol grande påjhûle sitindêye d' aiwe, k' on ptit zuvion vént aduzer tot l' reschandixhant ! (L. Mahin). Cwand ki dj' sins les dous zuvions do bontins ki fjhèt tressiner les foyes des hesses, lére ene fådlêye etire di papîs å mitan des bwès est bråmint pus plaijhant ki vochal o buro ! (L. Mahin) F. brise, zéphyr. >> i n' passe nou zuvion: i fwait stofant, sins on poy d' air. Franwal: ahåyant po: aucun souffle de vent. Etimolodjeye: bodje "zû"; cawete -ion, avou on V d' raloyaedje, 1893. Coinrece Lidje.
zwè [f.n.] åwe. Si gamén a volou di tote foice awè ene zwè. rl a: wè. Etimolodjeye: riscôpaedje di "des wès --> des zwès", 1850.
zwèn ! [mot-brut] mostere on brut d' bouxhaedje setch (so ene djin, so les dinrêyes a bate å flayea). Zwèn ! On bouxhive avou l' ponte del djåbe so les schayons d' one schåle; ça petéve on côp (ramexhné pa J.J. Gaziaux). rl a: ziner, rl a: pertif, zwink. Disfondowes: zwèn, zwin.
zwer [o.n.] 1. efant. Oyi, c' est ça l' bouneur, on l' a cwand on est zwer (F. Dewandelaer). F. gosse. 2. målåjhey efant. I s' fåt atinde a tot avou ces zwers la. C' est on fameus zwer, vosse gamene! rl a: djonne. F. gosse. 3. efant, eritî. Il ont morou sins zwers. F. enfant, successeur. 4. eritî d' abondroets. Fåt dmander l' åjhmince do scrijheu, et s' il est moirt, di ses zwers et eritîs. F. ayant-droit. Disfondowes: zwêr, zwèr, zwèrs', zwâr. Etimolodjeye: riscopaedje do vî mot administratif des lingaedjes d' oyi "hoir" (eritî) dins si fôme pluriyale "les hoirs". Coinrece walon do Coûtchant eyet Årdene nonnrece.
zwink ! [mot-brut] brut d' on côp di scorijhe. Dji lyi a dné zwink et zwink. rl a: zwèn. Disfondowes: zwink, zink.
Sacwantès fotos u dessins di nosse siplitchant motî polèt esse dizo abondroets; nos les rsaetchrans foû s' i fåt. Les poirtraits saetchîs pa L. Mahin sont rcopiåves po rén, tot metant l' no do saetcheu.
Some photo's or pictures published in our explaining dictionnary may be affected by copyrights and eventually need to be removed in the future. Pictures by L. Mahin are free, quoting the author.